Զահրատ՝ միշտ երիտասարդ ու սրամիտ

1924՝ ծննդեան տա­րեթի­ւը Զահ­րա­տի։ Ի՞նչ է պատ­մութեան այդ հա­տուա­ծի նշա­նակու­թիւնը ցե­ղաս­պա­նուած հա­յու­թեան, Ա. Աշ­խարհա­մար­տով տա­ռապած եւ­րո­պացիի, վե­րան­կա­խացած Մեր­ձա­ւոր Արե­ւել­քի եր­կիրնե­րու, իր մո­խիր­նե­րէն վե­րած­նած նո­րաս­տեղծ Թուրքիոյ Հան­րա­պետու­թեան հա­մար։

Ամե­նու­րէք աղ­քա­տու­թեան, մա­հի, սո­վի եւ թո­քախ­տի իշ­խա­նու­թիւն վա­րած եր­կիրնե­րու հիւ­ծած, տու­ժած, տժգնած եւ գո­յու­թիւնը պա­հելու միակ եղա­նակին՝ յոյ­սին ապա­ւինած մարդկա­յին բազ­մութեան մը մէջ ծնաւ Զահ­րատ։

Եթէ տի­րողը այս տխուր ու խա­ւար պատ­կերն է, ոչ մէկ իմաստ ու­նի ան­հա­տի սե­փական ու­նե­ցուած­քը։

Վստա­հաբար քաղ­քե­նի բար­քե­րով օրե­րը անցնող­ներ կա­յին, բայց էակա­նը Վա­ղար­շա­պատի վան­քի պա­րիսպնե­րուն ներ­քեւ սո­վամահ եղող­նե­րու տա­ռապանքն էր։

Ար­դէն վա­ղուց հա­սակ առած էր գրա­կանու­թիւն մը, որ Շու­շա­նիկ Կուրղի­նեանի գրի­չէն կը հաս­նէր ըն­թերցո­ղին։ «Այդ մենք ենք գա­լիս» կը յայ­տա­րարէր Կուրղի­նեան «Բա­նուոր­նե­րը» անուն քեր­թո­ւածով։ Եղի­շէ Չա­րենց կ՚աղա­ղակէր. «Իմ հո­գին ռա­տիօկայն մէ հի­մա ու իր հրա­կար­միր երգն է փո­խան­ցում»։

Տա­րինե­րու հո­լովոյ­թով ծաղ­կե­ցաւ նոր գրա­կանու­թիւն։ Օր­հան Վե­լի սի­րահար­նե­րու դա­սակար­գա­յին ան­հա­ւասա­րու­թիւնը, այդ պատ­ճա­ռաւ ալ իրա­րու ան­հա­սանե­լիու­թիւնը կը նկա­րագ­րէր «Ես փո­ղոցի կա­տու եմ, իսկ դուն մսա­վաճա­ռի կա­տուն» տո­ղերով։

Զահ­րատ հե­տեւե­ցաւ ժա­մանա­կի թե­լադ­րանքին եւ իր բա­նաս­տեղծա­կան ոճը զու­գա­հեռ մը կազ­մեց Օր­հան Վե­լինե­րու եւ նման­նե­րու ոճին։

Խո­րունկ փի­լիսո­փայա­կան վեր­լուծումնե­րը ամե­նապարզ բա­ռապա­շարով, գրա­կան անի­մաստ պեր­ճանքէ ձեր­բա­զատո­ւած եւ մա­նաւանդ ալ սրամ­տութիւ­նով ու ծի­ծաղով օժ­տո­ւած գրա­կանու­թիւն մը։

Գնա­լը Կղզիին ծո­վափին նստած, ծո­վուն քար մը շպրտե­լով ան­ յա­ջողած էր մին­չեւ Գա­նատա ճամ­բորդել։

Ահա այդ ու­ղին տո­ւաւ իր ար­ժա­նի պտու­ղը եւ Զահ­րատ դար­ձաւ հա­մաշ­խարհա­յին բա­նաս­տեղծ։ Ան հա­ւանա­բար իր գոր­ծե­րը ամե­նաշատ լե­զու­նե­րու թարգմա­նուած բա­նաս­տեղծնե­րու շար­քէն է եւ այժմէակա­նու­թիւնը կը պահ­պա­նէ ապա­գայ սե­րունդնե­րուն հա­մար ալ։ Հե­տեւա­բար ող­ջունե­լի է Զահ­րա­տի գոր­ծե­րու իւ­րա­քան­չիւր վերհրա­տարա­կու­թիւն եւ ին­չո՞ւ չէ նաեւ թարգմա­նու­թիւն։ Այդ առու­մով շատ տե­ղին եղած է «Զահ­րատ 100 հա­տըն­տիր» հա­տորի հրա­տարա­կու­թիւնը եւ հե­տեւող շնոր­հանդէս­նե­րը։

Զահ­րատ թէեւ մաս չէր կազ­մած աշ­խարհը դա­սակար­գա­յին դա­սաւո­րու­մով դի­տող­նե­րու շար­քին, բայց յա­ջողած էր հա­մամարդկա­յին զգա­ցական ջի­ղը թրթռաց­նե­լու։ Այս է Զահ­րա­տի մեծ յա­ջողու­թիւնը եւ մենք միշտ պի­տի խոն­հա­րինք իր յի­շատա­կին դիմաց։

[email protected]