Կարճ յայտարարութիւն մըն էր կատարուածը։ Պոմոնթիի Մխիթարեան Վարժարանը ընդհատեց իր ուսման առաքելութիւնը կարճատեւ դադարի մը համար։ Այդ կարճատեւը յայտարարուեցաւ նախ երկու տարի եւ ապա շուտով ալ աւելի կրճատուեցաւ եւ իջաւ մէկ տարուայ։
Երբ այսպէս է դպրոցի տնօրէնութենէն հնչող բացատրութիւնները, անդին շատեր համոզուած էին որ դպրոցը առյաւէտ դադարած է գոյութիւն ունենալէ։
Վարչայինները այս որոշումը կը պատճառաբանէին դպրոցի շէնքի ամրացման անհրաժեշտութիւնով։ Ծանօթ իրողութիւն է, որ Իսթանպուլ քաղաքը հետզհետէ աւելի ծանր կերպով կը զգայ հաւանական երկրաշարժի մը սպառնալիք։
Այս համեմատաբար նուազ ուշադրութեան արժանացող որոշումէն ետք ծնողներ հարկադրուեցան համայնքի այլ վարժարաններ դիմելու։ Ճիշդ ալ այս պահուն ի յայտ եկաւ պոլսահայ համայնքի եւ անոր բնական ցոլացումը հանդիսացող կրթական համակարգի ամօթալի երեւոյթը։ Բացի Սամաթիոյ Անարատ Յղութենէն ոչ մէկ դպրոց յօժարեցաւ Մխիթարեանի սաները արձանագրելու։ Անոնցմէ իւրաքանչիւրը ունէին իրենց պատճառաբանութիւնը։ Բայց այդ պատճառաբանութիւնները որքանով իրաւացի էին, լուրջ հարցում մըն է։ Գիտենք որ մեր դպրոցները յաճախող աշակերտներու թիւը կը նուազի տարուէ տարի։ Բայց չես գիտեր ի՞նչ հրաշքով բոլորն ալ լրացուցած էին իրենց տեղերը եւ նոր աշակերտ ընդունելու ի վիճակի չէին։
Հաստատ իրողութիւն է՝ հայ փոքրամասնութեան պատկանող վարժարանները յատուկ դպրոցներ չեն։ Արդարեւ չունին քննութիւնով աշակերտ ընդունելու իրաւունք։ Սակայն նորէն ալ չեն վարանիր աշակերտները արձանագրելու պահուն որոշ չափանիշներ պահանջելէ։ Այդ զտումը կ՚ընեն իբրեւ թէ աւելի յաջող աշակերտներով դպրոցի վարքը բարձր պահելու համար։
Այս ընդհանուր հակումէն դուրս մնացող բացառիկ օրինակներէն էր Պոմոնթի Մխիթարեան Վարժարանը։ Առանց վարանումի կ՚արձանագրէր ուրիշ դպրոցներէ մերժուած աշակերտները։ Երբ տգէտներ այս առումով կը քննադատէին տնօրէն Գարեգին Պարսամեանը «ոչ մէկը մը մերժէ, ամէն դիմող կ՚արձանագրէ» ըսելով, մենք կ՚ողջունէինք տնօրէնի այդ վարքը՝ համոզուելով թէ այդ է հայ դպրոցէն ակնկալուածը։ Խառն ամուսնութենէ ծնած երախաներ կամ սորվելու որոշ դժուարութիւն ունեցողներ, գիտակից մանկավարժի մը հսկողութեան տակ կրցած էին համակերպիլ դասարանի ամբողջական մակարդակին եւ յաղթահարած զանազան դժուարութիւններ։
Այսօր կարծես թէ քաղքենի համակարգը վրէժ կը լուծէ յաջողութիւնով պսակուած այդ վարչաձեւին դէմ։
Ինչ որ ըսինք նախապէս, պարտինք կրկնել։ Հայ դպրոցը զուրկ պէտք է մնայ յիմար մրցակցութենէ։ Անոր առաքելութիւնը սահմանուած է իր դուռը թակող աշակերտը գրկաբաց ընդունելու եւ ապա մանկավարժական շնորհներով զայն յղկելով։ Եթէ յղկելու այդ գործողութեան մէջ թերացում մը կայ, մեղքը ոչ թէ աշակերտին է, այլ այդ կարողութենէ զուրկ ուսուցիչին։ Ճիշդ այս է որ կ՚ընդգծենք, երբ կը շեշտենք գիտակցութիւն կոչուածը։
