Էլ ոչ մի վիշտ, էլ ոչ մի ողբ,
Ոչ մի կսկիծ կամ էլ մորմոք,
Ոչ մի դատարկ յոյս կամ աղօթք,
Կամ բիւրեղեայ երազ անհոգ,
Անցան դարեր…
Երգում է Արթուր Մեսչեանը։ Նրա համերգները, նրա երգերը մեզ համար սուրբ ծէսի էին նման։ Երջանիկ ենք ունենալ Մեսչեանին որպէս ժամանակակից։ Իր հեղինակած երգերն է երգում։ Բացի այդ ճարտարապետ է։ Փորձէք երգել նրա նախագծած Կոմիտասի թանգարանի համերգասրահում (2015). աշխարհում ոչ մի ուրիշ տեղ նման հնչողութիւն չէք հանդիպի։ Հիացէք նրա նախագծած մատենադարանի նոր մասնաշէնքով (2011)։ Եւ հիմա Մեսչեանը դարձաւ Երեւանի գլխաւոր ճարտարապետ։ Սա նշանակում է վերջ Երեւանի քանդմանը։ Վերջ՝ այլանդակմանը։ Եկաւ Երեւանի արժանապատուութիւնը փրկող ճարտարապետը։ Եւ այդ նրա երգի տողերը ճիշտ ու ճիշտ վերաբերւում են նաեւ ներկայիս իրավիճակին։ Երեւանը ընտրեց իրեն նոր քաղաքապետ ի դէմս Հայկ Մարութեանի, իսկ նոր քաղաքապետի առաջին յաղթանակը եղաւ գլխաւոր ճարտարապետի նշանակումը ի դէմս Արթուր Մեսչեանի։ Ուրեմն ոչ մի ողբ եւ վիշտ։
Քայլում եմ փողոցներով, նայում որոշ շէնքերին եւ ողջունում այդ շէնքերն՝ ասելով. «Փրկուեցի՛ք։ Ձեզ չեն քանդի յօգուտ մասնաւոր շահի։ Երեւան ջան, Երեւան, քեզ այլեւս չեն քանդի, աւերի, այլանդակի»…Ունենալով ճարտարապետների հզօր բանակ, մեր քաղաքը այլանդակւում էր նրանց մասնագիտական աչքի առաջ։ Թէպէտ պէտք չէր նոյնիսկ մասնագէտ լինել՝ հասկանալու համար, թէ ինչ ճարտարապետական ինքնասպանութիւն էր տեղի ունենում մեր սիրելի քաղաքում։ Նշան էին բռնում եւ գնդակահարում մեր հին Երեւանի շինութիւնները։ Գրեթէ քար չմնաց…
Նոյեմբերի 6-ին՝ պաշտօնը ստանձնելուց 11 օր յետոյ Մեսչեանը հաւաքեց լրագրողներին քաղաքապետարանում մամլո ասուլիսի համար եւ յայտնեց իր ուղերձը երեւանցիներին.
«Նախ ո՞վ է գլխաւոր ճարտարապետը։ Պիտի չանձնաւորուի, պիտի ստեղծուի գլխաւոր ճարտարապետի ինստիտուտ, որպէսզի վաղը, երբ ունենանք ուրիշ գլխաւոր ճարտարապետ, նա աշխատի արդէն որոշակի մշակուած գործառոյթով։ Ոչ մի գլխաւոր ճարտարապետ ինձանից աւելի վատը չէր, բայց նրանք եղել էին քաղաքապետի սպասաւորը։ Եթէ ես կարողանամ կազմաւորել գլխաւոր ճարտարապետի ինստիտուտը, դա կը համարեմ իմ ամենամեծ յաջողութիւնը։ Գլխաւոր ճարտարապետը պիտի ունենայ անհրաժեշտ գործիքակազմ։ Գրեթէ բացակայում էր։ Ապօրինի շինարարութիւն եւ հողազաւթում, որը յետոյ օրինակացուելու է, այլեւս չի լինելու։ Դա խաթարուած մեր բնակելի ֆոնդի հինգերորդ ճակատի մանսարդներն են, որոնք ամբողջովին աւրեցին քաղաքի տեսքը։ Դա բաւականի անտրամաբանական շինութիւններ են, եւ դժուար է գտնել մեղաւորին, որովհետեւ տասնեակ մարդիկ էին պատասխանատու։ Այսօրուանից ես եմ մեղաւոր։ Ապօրինի շինարարութեանը - վերջ։ Հողազաւթմանը - վերջ։ Չի լինի ձեզ օրինականացում։ Մեզ հասել է բաւականի հետաքրքիր ժառանգ։ Առանձնապէս վերջին ժամանակներում տրուել են այնպիսի նախագծային թոյլտուութիւններ, որ ուղղակի ապշեցուցիչ է։ Բայց ես այսօր իրաւասու չեմ արդէն հաստատուած նախագծերը, հողատարածքները օրէնսդրական դաշտով ետ բերել»։
Պիտի ընդհատեմ Մեսչեանի խօսքը, որպէսզի ընդգծեմ հետեւեալը. Մեսչեանը հրաժարուեց քննադատել նախորդ գլխաւոր ճարտարապետներին, ինչը վկայում է նրա բարձր բարոյական որակի մասին՝ մարդկային ու մասնագիտական։
«Ես չեմ ուզում խօսել Երեւանի մասին ողբերգական տօնով։ Չէ՛, մենք ունենք հրաշալի քաղաք, բայց ունենք խնդիրներ։ Եւ այդ խնդիրները լուծելի են։ Պէտք է ժամանակ։ Երեւանի կեդրոնը պիտի ունենայ յատուկ կարգավիճակ։ Մենք կը մշակենք մի ծրագիր, որը կ՚ընդունի կառավարութիւնը եւ մենք կ՚ունենաք լծակներ։ Յայտարարում եմ պաշտօնապէս. ոչ մի յուշարձան Հին Երեւանում չի քանդուելու։ Այն սեփականատէրերը, որոնք կը գնեն հողատարածք, որտեղ կը լինի յուշարձան, պարտաւոր կը լինեն ֆինանսաւորել յուշարձանի վերակառուցման աշխատանքները։ Դա չի եղել մինչեւ հիմա։ Եւ դա կը լինի պարտադիր պայման։ Իւրաքանչիւր կառուցապատող պիտի առաջնորդուի ոչ միայն իր բիզնեսով, այլ Երեւանին ինչ-որ բան պիտի տա եւ դա չի համարուի բարեգործութիւն։ Ճարտարապետութեան մէջ չլուծուող հարցեր չկան։ Բոլոր հարցերը կարելի է լուծել։ Եւ դրա համար պէտք է կամք եւ որ բոլորը լինէն նոյն գնացքի մէջ։ Եթէ ես համոզուած չլինէի, որ ունեմ գործիքակազմ, ապա ես այս պաշտօնը չէի ստանձնի»։
Մեսչեանը առաջին անգամ չէ, որ ստանձնում է գլխաւոր ճարտարապետի պաշտօնը։ Նա յիշեցրեց նախորդ պաշտօնավարման անզօրութեան մասին (1996-1997).
«Երբ առաջին անգամ գլխաւոր ճարտարապետն էի, հրահանգ տրուեց վաճառել Հիւսիսային պողոտայի հողատարածքը։ Վաճառուել էին բոլոր տները եւ հողատարածքները աճուրդով պիտի վաճառուէին։ Ես ասացի քաղաքապետ Վանօ Սիրադեղեանին, որ չի կարելի դնել աճուրդի գլխաւոր ռազմավարական գիծը եւ վաճառել առանց նախագծի, առանց բիզնես-ծրագրի։ Եթէ յիշում էք, այն ժամանակ Աբովեան փողոցի վրայ խաղատներ էին, եւ ամէն մի խաղատուն իր շէնքի չափով մտել էր Հիւսիսային պողոտայի առանցքը։ Միակ բանը, որ ես կարողացայ անել- դա կասեցնել այդ հողատարածքների վաճառքը։ Սակայն եթէ գլխաւոր ճարտարապետը չունի իրաւասութիւն՝ ասել «Ոչ», նա պիտի հեռանայ այդ պաշտօնից»։
Հարցերը լուծւում էին հեռախօսազանգերով։ Նրա առանձնասենեակից դուրս չէր գալիս նախագահի պահակազօրի պետը…Այժմ Մեսչեանը ազատ է։ Նրա գլխավերեւում միայն մի աստուած կայ. դա Երեւանն է։ Լսենք, թէ ինչ ասեց նաեւ Մեսչեանը.
«Ես կը լինեմ առաջին գլխաւոր ճարտարապետը, ով չի իրականացնելու որեւէ մի նախագիծ Երեւանում, որովհետեւ գլխաւոր ճարտարապետի հնարաւորութիւնները դառնում են անսահման, բայց ես չեմ ուզում չարաշահել իմ դիրքը։ Գուցէ նախագծեր անեմ Ադիս- Աբեբայում (Եթովպիա) կամ Պոսթոնում, բայց ոչ Երեւանում։ Ես ուզում եմ ազնիւ լինել ճարտարապետների առաջ, լինել նրանց համար ոչ թէ ղեկավար, այլ գործընկեր…»։
Հասկացա՞ք, պարոնայք, ի՚նչ բարձր բարոյական յատկանիշների տէր պաշտօնեայ ունեցաւ Երեւանը։ Յիշեցնեմ նաեւ, երբ Մեսչեանը 1989-ին տեղափոխուել էր Պոսթոն, նա հրաժարուել էր ներգաղթեալների համար նախատեսուած պետական աջակցութիւնից՝ համարելով, որ իրաւունք չունի գտնուել պետական հոգածութեան ներքոյ նոյնիսկ օրինաւոր հիմունքներով։ Միայն այսպիսի բարոյական կեցուածքով մարդը կարող է պոետ լինել, երգեր գրել եւ կատարել այդ երգերը։ Եւ այժմ իր միջի պոետն է թելադրում Մեսչեանին նոր պաշտօնի խաղի կանոնները։ Հիանում եմ.
«Մի կարծէք, որ ես չեմ ուզում զբաղուել ճարտարապետութեամբ, դա իմ կեանքն է, բայց քանի ես այս պաշտօնում եմ, պիտի զրկեմ ինձ այդ հաճոյքից»։
