Ո՞վ տուաւ մերժելու իրաւունքը

Փոր­ձով ան­գամ մը եւս տե­սանք թէ որ­քան փշոտ դաշտ մըն է հո­գեւո­րական­նե­րու քննա­դատու­թիւնը։ Փշոտ է որով­հե­տեւ կղե­րական­նե­րը նիւ­թը ինչ որ ալ ըլ­լայ, իրենց հաս­ցէին ուղղո­ւած բո­լոր մե­ղադ­րանքնե­րը կը ներ­կա­յաց­նեն իբ­րեւ հո­գեւոր ար­ժէքնե­րու հա­լածանք։ Շատ ան­գամ ալ կը յա­ջողին այդ ռազ­մա­վարու­թեան մէջ։ Վեր­ջերս Գա­րեգին Բ. Կա­թողի­կոսի ան­ձին ուղղո­ւած մե­ղադ­րանքնե­րը ոչ միայն իւ­րա­ցուե­ցան հո­գեւո­րակա­նաց լայն փա­ղան­գի մը կող­մէ, այլ միաբե­րան կեր­պով դա­սուե­ցան հայ եկե­ղեցիի դէմ անար­գանք։

Մե­ծի Տանն Կի­լիկիոյ Կա­թողի­կոս Արամ Ա., Երու­սա­ղէմի Նուրհան Պատ­րիարք Մա­նու­կեան եւ Թուրքիոյ Հա­յոց Պատ­րիարք Սա­հակ Սրբա­զան հա­մարեա նոյն նա­խադա­սու­թիւննե­րով զօ­րակ­ցե­ցան Էջ­միածի­նի Կա­թողի­կոսին։

Տե­ղի ու­նե­ցաւ աւե­լին եւ Թուրքիոյ Պատ­րիար­քը յանդգնե­ցաւ իր աթո­ռի եւ Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պետու­թեան պե­տակա­նու­թեան դէմ բաղ­դա­տու­թիւն բե­րելու՝ նշե­լով որ պե­տու­թիւնը ու­նի 30 տա­րուայ ան­ցեալ, իսկ իր ներ­կա­յացու­ցած աթո­ռը մօտ վեց դա­րու պատ­մութիւն։

Ան­ցեալին իբ­րեւ առ­հա­մար­հանք հնչած էին խօս­քեր, Պոլ­սոյ Պատ­րիար­քա­րանի թրքա­կան հաս­տա­տու­թիւն մը ըլ­լա­լու մա­սին։ Յե­տին նպա­տակով ար­տա­սանո­ւած այդ խօս­քը խոր­քին մէջ իրա­կանու­թեան մը բա­ցայայ­տումն էր պար­զա­պէս։ Ճիշդ է որ Թուրքիոյ Հա­յոց Պատ­րիար­քա­րանը 1861 թո­ւակա­նին հիմ­նո­ւած է Պո­լիս քա­ղաքը ար­շա­ւող Օս­մա­նեան Սուլթա­նի հրո­վար­տա­կով։ Ան­շուշտ որ սուլթա­նը ու­նէր իր քա­ղաքա­կան նպա­տակ­նե­րը, որոնց հա­մար կա­րիքը զգաց նման աթո­ռի մը հաս­տատման։ Բայց անցնող ժա­մանա­կահա­տուա­ծին այդ աթո­ռի վրայ ծա­ռայե­ցին թէ ար­ժա­նի եւ թէ անար­ժան գա­հակալ­ներ։ Բո­լորն ալ գի­տակ­ցե­ցան իրենց լիազօ­րու­թիւննե­րու սահ­մա­նին։ Այդ գի­տակ­ցութեան հա­մաձայն դիրք բռնե­ցին պե­տու­թիւնը ներ­կա­յաց­նող հա­մակար­գին հետ։ Իս­կա­կան փոր­ձի դաշտ մըն էր այդ պաշ­տօ­նը, ուր գա­հակա­լը թէ պի­տի պա­հէր հայ հո­գեւո­րակա­նի պատ­շա­ճող վարք եւ թէ պի­տի խու­սա­փէր իշ­խա­նու­թիւննե­րու հետ առ­ճա­կատու­մէ։

Մեր ժա­մանակ­նե­րու ակ­նե­րեւ երե­ւոյթն է ան­ցեալին, պայ­մաննե­րու բեր­մամբ կրօ­նափոխ եղած հա­յերու իրենց նախ­կին ար­մատնե­րու վե­րադար­ձի ցան­կութիւ­նը։ Այս երե­ւոյ­թը յան­կարծա­կի ոս­տում ար­ձա­նագ­րեց Հրանդ Տին­քի սպա­նու­թե­նէն ետք։ Մար­դիկ սկսան Պատ­րիար­քա­րանի դռնե­րը մա­շեց­նել մկրտո­ւելու ցան­կութեամբ։ Բայց ափ­սոս որ այդ դի­մումնե­րու կա­րեւոր մէկ մա­սը մեր­ժո­ւեցաւ, պար­զա­պէս իշ­խա­նու­թիւննե­րու աչ­քին «միս­յո­նար»ի դիր­քին մատ­նո­ւած չըլ­լա­լու հա­մար։

Գլխա­ւոր հա­կասու­թիւնը կը ներ­կա­յանայ այն պա­հուն, երբ հայ ըլ­լա­լու էական յատ­կա­նիշն է Հայ Առա­քելա­կան Եկե­ղեց­ւոյ մէջ մկրտո­ւիլ։ Շա­տեր ի սէր հա­յանա­լու, ըն­դունե­ցին մկրտու­թեան պար­տադրան­քը։ Եկե­ղեցին այս ան­գամ հնա­րեց ու­րիշ պար­տադրանք մը՝ վեց ամիս հե­տեւիլ Պատ­րիար­քա­րանի կող­մէ նշա­նակո­ւած քա­հանա­յի մը մա­տու­ցե­լիք քրիս­տո­նէու­թեան դա­սաւան­դումին։ Մար­դիկ այս պար­տադրան­քին ալ յօ­ժարե­ցան, որ­մէ ետք եկե­ղեցին դա­սաւան­դութիւննե­րու տե­ւողու­թիւնը բարձրա­ցուց երեք տա­րուայ։ Կար­ծես թէ մկրտո­ւողը նոյն պա­հուն եպիս­կո­պոս ալ պի­տի ձեռ­նադրեն։

Ան­հատներ իրա­ւունք ու­նին իրենց հա­ւատա­ցած կրօ­նին հպա­տակե­լու։ Իսկ ար­դեօք հո­գեւո­րական­ներն ալ իրա­ւունք ու­նի՞ն իրենց կա­տարո­ւած դի­մումնե­րը մեր­ժե­լու։

Մեր օրե­րու կա­րեւո­րագոյն խնդիր­նե­րէն մէկն է այս, որուն մա­սին տա­կաւին կը շա­րու­նա­կենք խորհրդակցիլ։