Երեք հատ Համօ Սահեան, «Քարափների Երգը», «Սեզամ Բացուիր» եւ «Դեղձի Ծաղիկ»։
- 500 դրամ, 700 դրամ եւ ասիկա 1000 դրամ։ Դուք 2000 դրամ տուէք կը բաւէ։ Ձեր վերջին օ՞րն է Երեւանի մէջ։
- Դժբախտաբար։ Ի՞նչ ընենք, հաշուուած օրեր են… 20 հազարնոց կրնա՞ք մանրել։
- Կը փորձենք։
Ու գրավաճառ Տիգրանին կու տամ հայկական դրամներու ամենէն դեղինը, որուն դիմերեսը Մարտիրոս Սարեանի դիմանկարն է, իսկ դարձերեսը՝ այդ հայ մեծանուն նկարիչի «Հայաստան» բնանկարէն դրուագ մը։
- Սարեանի նկարներուն մէջ, կ՚աւելցնէ Տիգրանը, Հայաստանը կը ներկայանայ որպէս դեղին-ոսկեգոյն մէկ երկիր, ուր լեռներն են դեղին, հողն է դեղին, ցորեաններն են դեղին, աշունն է դեղին… Չես գիտեր ան ուրախութիւն է, թէ՝ տխրութիւն։
Ու Տիգրանի խանութին մէջ, ուր դեղնած գիրքերու կոյտեր են բարձրացած, կը սկսինք խօսիլ «դեղին» բառի եւ հայկական գրականութեան դեղնած քանի մը տողերու մասին։
- Տիգրան, մեր լեզուի մէջ գոյներու անունները առհասարակ օտարամուտ են։ Միակը, որ բնիկ հայկական է «դեղին» բառն է։ Ծագումով երկրորդ սերունդ բառ է։ Աճած է «դեղ» արմատէն, որուն առաջին եւ հիմնական իմաստն է «խոտ»։ Վերջինը ծագած է հնդեւրոպական dhel արմատէն՝ «ծաղկիլ, դալարիլ»։ Ապա որպէս գոյն մուտք գործեր է հնդեւրոպական զանազան լեզուներ։ Ունեցեր է իմաստի տատանում՝ կանաչէ դեղին։ Յունական θάλλω (թալլօ) բառը ցեղակիցն է անոր։ Կը նշանակէ «ծաղկիլ, աճիլ»։ Մեր «դեղին»ը ունեցեր է ճիւղաւորումներ ու հարթացուցեր է լեզուն։ Ունեցեր ենք «դալար», «դալուկ», «դեղնախտ», «դեղձ», «դեղձան» բառերը։
- Դեղին գոյնը, թէեւ աչքառու է եւ փայլուն, տաք է եւ կենսունակ, կը պարգեւէ ուրախութիւն, կ՚աշխուժացնէ ստեղծագործական միտքը, ընկալուած է որպէս հիւրընկալութեան եւ առատաձեռնութեան գոյն՝ բայց կը խորհրդանշէ նաեւ՝ մահ, կամ մօտեցող վախճան։ Մեր երկրի մէջ աշունն է ան, տերեւաթափը։ Տխրութեան գոյնն է։ Տէրեան չէ՞ ըսած. «Տերեւները դեղին պատեցին իմ ուղին»։ Իսկ ձեր գնած Սահեաններու մէջ պիտի կարդաք նոյն միտքերը.
«Մի բուռ աշուն բերէք Մթնաձորից,
Ունջը կերած զանգ է աշունն այնտեղ,
Դեղին պատարագ է այնտեղ նորից,
Հոգեվարքի դեղին մի առասպել»։
Ու, գունագեղ բառերու վարպետը, հայկական բանաստեղծութեան Մարտիրոս Սարեանը, պիտի շարունակէ երգել.
«Մի բուռ աշուն բերէք Մթնաձորից,
Ամպի կծիկ բերէք, անձրեւի թել։
Դեղին փոթորիկ է այնտեղ նորից,
Հոգեվարքի դեղին մի առասպել»։
- Տիգրա՛ն, դեղինը լաւատես է եւ միեւնոյն ժամանակ թախծոտ։ Փոխաբերական իմաստով «ոսկի» է, բայց միեւնոյն ժամանակ՝ «ծախու, վարձու, դաւաճան, ստոր, անարգ» մարդ։ Ան թէ՛ կը նշանակէ «հաշտուողական, համաձայնողական», եւ թէ՝ «գունատ, տժգոյն»։ Տեսէք, ինչպէս մահամերձ ըլլալու չափ «դեղնած» է աշուղ Քուչակը.
«Դեղնել եմ խընկիդ նըման,
գունատել եմ զէտ ըզզաֆրան.
Չի գիտեմ՝ քո սէ՞րդ արել. թէ՞ եկել է օրս ի մահուան»։
Իսկ Դանիէլ Վարուժանի երանգապնակին մէջ, «Հունձք» բանաստեղծութիւնը նկատի ունիմ, ստացեր է բոլորովին տարբեր իմաստ. «ոսկեգոյն ցորեաններ»։
«Ծըփանքներ նո՛ր ծըփանքներու ներքեւ ընդմիշտ կը փըլուզին.
Ալիք կ’ըլլան ակօսին մէջ ծովե՛ր, ծովե՛ր, ծովե՛ր դեղին»։
- Իսկ համաշխարհայնացող արդի դարու մէջ, եւ ցաւօք սրտի մեր մօտ, կայ մարդու բանականութիւնը արհամարհող մեծ վտանգ. «Դեղին մամուլ», տպագիր մամուլի այն տեսակը, որ ունի հասարակ լեզու, ողողուած է զգայացունց լուրերով, իսկ մեկնաբանութիւններն են մակերեսային եւ անլուրջ։ Այն մամուլը, որուն համար յաջողութեան միակ չափանիշն է «տպաքանակը»։
- Պարոն Տիգրան, ինչպէս դժուար էր «դեղին» բառը սահմանել որպէս գոյն, նոյնպէս դժուար է ամփոփել անոր փոխաբերական իմաստները եւ բառակապակցութիւնները։ Ֆրանսայի մէջ «դեղին»ը ունի քաղաքական դիրք. «Դեղին գիրք» է կառավարութեան հրատարակած դիւանագիտական եւ այլ փաստաթուղթերու ժողովածուն։ Իսկ «դեղին տուն» արտայայտութեամբ կը հասկնանք հոգեկան հիւանդներու բուժարան։
- Հապա՞ «դեղին տոմս»ը։
- Դեղին...
- Հա, պոռնիկներու տրուող անձնագիր։ Իսկ ֆաշիզմին մենք կ՚ըսենք «դեղին սարդ»։ Ի՛նչ գունաւոր է հայկական լեզուն։
- Հինաւուրց եւ հռետորական այս արտայայտութիւններէն հեռու՝ կայ ուրիշ մէկ արտայայտութիւն. «դեղին նուագ»։ Ազնիւ հոգիներու դրսեւորումն է անիկա։ Վշտալից եւ տխրագին նուագ։ Լաւագոյն երգիչը՝ Միսաք Մեծարենցը իր «Դեղին Վարդեր» բանաստեղծութեամբ.
«Փթթեցէ՛ք միշտ, դեղին վարդեր, լքուա՜ծ վարդեր,
Խորհրդանիշն առանձնացած հոգիներու.
Միշտ կը յուզէք դուք իմ հոգիս խռովքով մ՛աղու,
Անյուսութեան դալուկն հագած
տժգոյն վարդեր»։
- Ահա ձեր 8000 դրամը։ Լաւ գիրք է «Դեղձի Ծաղիկ»ը։ Բանաստեղծութիւններու ամենէն դեղինները պիտի գտնէք անոր մէջ։
Տիգրանի գրախանութէն դուրս՝ մայր մտնող արեւի շողերը դեղին սկսած էին ներկել Երեւանը, մայթերը, շէնքերը, մինչեւ երկինքը։ Ու դեղին տխրութիւն մը կը պատէր սրտերը, բաժանումի դեղին նուագ մը։
