«Ակօս»ի այս համարին մէջ տեղ կու տանք Աթթիլա Թույկանի մէկ յօդուածին, որ նիւթ կ՚ունենայ «ցեղասպանութիւն» եզրի հնարիչ Հրեայ ծագումով իրաւագէտ Ռաֆայէլ Լեմքինի տարած գաղափարական մեծ պայքարը։
Զուգադիպութիւն էր թէ 11 Յուլիս 1995 թուականը հետզհետէ խորհրդանշական դարձած է Սրեպրենիցայի եւրոպացի մահմէտականներու ցեղասպանութեան։ Նախկին Եուկոսլաւիոյ դաշնակցային պետութեան տարանջատումէն ետք Եւրոպայի կեդրոնին ծագած էր ազգամիջեան վայրագ պատերազմ մը։ Նախապէս որոշ համերաշխութեան մէջ միասնաբար ապրող ժողովուրդներ չէին վարանած Թիզ մը աւելի հող նուաճելու համար իրարու արիւնը թափելէ։ Այդ թոհուբոհի մէջ սերպիացիներու ազգայնական դրդումով ցեղասպանութեան մատնուեցան 8000 պոսնեացի խաղաղ բնակիչներ։ Գիտեմ թէ շատեր եղելութիւն մը ցեղասպանութիւն կոչելու համար կ՚օգտագործեն շատ տարբեր չափանիշներ։ Կրնան գտնուիլ մարդիկ որոնք ուս թօթուեն 8000 կամ 5000-ի նման թիւերուն դիմաց, համոզուելով թէ ցեղասպանութիւն եզրը գործածելու համար շատ աւելի մեծ թիւեր պէտք է։
Սխալ է ցեղասպանութիւնը զոհերու թիւով չափելը։ Եթէ այդ ոճիրի պատճառը ոչ թէ անհատական թշնամանք, այլ պարզապէս ցեղի մը, ազգի մը, հաւատքի մը կամ սեռային տարբեր հակումի մը պատկանելութիւնն է, զոհուածը նոյնիսկ մէկ կամ երկու անձ ըլլան, կատարուածը ցեղասանութիւն է։
Ինչ կայ որ ցեղասպանութեան ենթարկուածները միշտ կ՚ուզեն իրենց դէմ կատարուածը եզակի համարել։ Թերեւս տարօրինակ պիտի հնչէ բայց նոյնիսկ կը նախանձին իրենց ցեղասպանութիւնը ուրիշներու հետ ցաւակցելէ։ Պահպանողական հրեաներու համար Հոլոքոստը աննախադէպ է։ Աշխարհի վրայ միայն իրենք ենթարկուած են ցեղասպանութեան։ Նման կերպով մտածող հայու ալ հանդիպիլ կարելի է։ Բայց խնդիրը իբրեւ իրողութիւն հասակով մէկ կանգնած է մեր դիմաց եւ կը սպառնայ ամենաանսպասելի պահուն, ամենաանսպասելի վայրի մէջ իր վայրագ դիմագիծը պարզելու համար։ Ցեղասպանութեան գործադրութենէն հազիւ հինգ տարի առաջ ոչ հայեր պիտի հաւատային, ոչ հրեաներ եւ ոչ ալ պոսնիացիներ, որ նման բան կրնայ պատահիլ իրենց գլխուն։ Կը յիշենք Արցախեան պատերազմի նախօրէին Պաքուի ջարդերէն մազապուրծ փրկուած հայուն խօսքերը. «Միտքովս իսկ չէր անցներ թէ Խորհրդային երկրի մէջ նման բան կ՚ըլլայ»։
Կարծես թէ բարին ու չարը հաւասար համեմատութիւնով մաս կը կազմեն մարդու էութեան մէջ։ Անոնցմէ մէկը զսպող, իսկ միւսը ազատ արձակողը կրթութիւնն է պարզապէս։ Կրթութիւն որ կ՚ըսեմ պէտք է իմանալ թէ այդ մէկը որքան որ չարը զսպելու կարողութիւն ունի, նոյնքան կարող է նաեւ խիղճը, բարոյական արժանիքները ուրանալու կամ մերժելու։ Նշենք թէ բոլոր ցեղասպանութիւններու ետին զարգացած, ուսում առած միտքեր եղած են։ Ուրեմն պէտք է որոնել ուսումէն աւելի հզօր ազդակներ։ Այդ պահուն ցաւով կ՚անդրադառնանք որ ամենահիմնական դաստիարակութիւնը կը ձեւաւորուի ընտանեկան յարկի տակ, յատկապէս մայրական թելադրանքով։ Բացառութիւններ որոնելով թերեւս գտնուի նաեւ չարիք սերմանող մայրական խրատ։
Ցեղասպանութիւն կամ էդնիկ զտման քաղաքականութիւնը չար միտքերու հետեւանքներն են, որոնց դէմ կը կարօտինք յամառ պայքարի։
