Tarih her zaman yeniden yazılabilir
ANİA KAREN HADJİAN
Giderayak işlerim var bitirilecek, giderayak.
Nâzım Hikmet
| ANİA KAREN HADJİAN: Arjantinli yazar ve şair. Arjantin’deki Ermeni Diasporası’nın ünlü gazetesi Armenia’nın uzun yıllar genel yayın yönetmenliğini yapan Bedros Hadjian’ın kızı. Ailesi, soykırım öncesinde dedesinin, babasının öldürülmesiyle Suriye’ye, oradan da Arjantin’e giden gitmek zorunda kalmış. |
Elimde Kürt yazar Munzur Gem’in ‘Sürgün Çocuğu’ kitabı var. 1937’deki Dersim Katliamı sırasında zorla sürgün edilen Kürtlerle dolu bir tren katarında doğan bir kızın hikâyesi… Tarihin sonsuz bir döngüyle tekerrür ettiğini düşünüyorum ve insanlık tarihine iliştirilmiş trajik öyküler arasında benzer köprüler inşa etmenin nasıl mümkün olabileceğini.
Dedemin babası, arkasında hamile eşini bırakarak Kilis’te öldürüldüğünde, olaylar, ailemin kaderini kontrolden çıkarmaya başlamıştı. Sürgüne ve dağılmaya gönderilen bir varoluşa sürüklendik. Bu sonuç, sadece coğrafyadan kopmakla ilgili değil, esasen ruhsal olanla, o ‘deruni ev’le ilgili… O ev, fiziksel ve geçici mesafeden ötürü, onu terk etmek zorunda kalanlar için imkânsız ve tekrarlanamaz bir efsaneye dönüşür, her daim belirli bir mesafede tutulması gereken, ulaşılamaz ve hafızanın değişkenliğine sürgün edilmiş bir mutluluk serabına. Orada, kaybedilenler için yas tutmanın hüküm sürdüğü yerde, her zaman yeniden keşfedilmenin öznesidir. Babamın durumunda ise yazdıkları, köklerine kurgusal dönüşün egzersizi haline gelmişti.
Etnik, dini veya sınıf kimliğimizden dolayı, hakkımızda peşin hüküm verildiğinde ve süpürülüp atıldığımızda ve yaşadığımız toprağın ‘arta kalan’ı olduğumuzda, ‘ölülerimiz’ bile inkâr edildiğinde, bunların bıraktığı yara, yavaşça ve gittikçe varoluşsal olarak yaşadığımız yere dönüşür ve artık hiçbir zaman yeniden yürüdüğümüz toprakların sahibiymiş gibi hissetmeyiz. Burada veya orada, önce veya sonra, kendimize yabancılaşırız ve kimlik anlamında, her zaman ‘hiçbir yer’de bulunan ebedi ve ruhani sofilere ait bir hayatı yaşarız, zorla ve yabancı bir varoluşu…
Babaannem ve babam, artık hayatta değiller, fakat onların hikâyeleri, halen çocuk kulaklarımda geziniyor. Bugün, bu hikâyeleri doğrudan bir kaynaktan yeniden elden geçirmek mümkün değil. Fakat onların hikâyeleri de birçok benzer sürgün hikâyesinin peşinden gidiyor.
Belki de daha önemlisi, ben onlardan, hikâyelerinin trajik boyutundan farklı olarak, eğer Türkler ve Ermeniler gerçekten birbirlerinin gözlerinin içine bakarlarsa, umut için sığınılacak bir yer her zaman bulunur diyen bu yüce gerçekliği miras aldım.
Her zaman tarihi yeniden yazma imkânı vardır. Nefretin kanlı köpüğünü süpürmek ve sadece yenilgide değil, kötülüğün sıradanlaştırılmasına karşı, suçun örtbas edilmesine ve sarsak ideolojik köktenciliğe karşı alternatif bir yolun umudunda kardeş olabilmek her zaman mümkündür.
Tüm insanların özelliklerine sahip bir insanın yüzünü seçmemize, yaralı bir insanın çığlığını tüm insanların acısına eşitlememize yol açan tarihin küçük farkları, bir gün, korkuya ve bölünmeye daha az esir edildiğimiz bir dünyada, umudun yalın rengine dönüşecekler.
It is always possible to rewrite history
By Ania Karen Hadjian
Upon leaving, I leave unfinished work behind, upon leaving.
Nazim Hikmet
I’m holding the book of Kurdish writer Munzur Gem “The Child of Exile”, a story about the birth of a girl in a train car full of Kurds who had been sentenced to forced exile during the Dersim massacre in 1937 and I think of the repetitions of history – the eternal return – and how it is possible to build identical bridges across the tragic stories embedded in human history.
When the grandfather of my father in Kilis was murdered, leaving behind a pregnant wife, a plot begun to be spun into the family story, an existence relegated to exile and dispersion, not only with a geographical corolary but mainly a spiritual one, as the spiritual home that one has to abandon becomes an impossible and unrepeatable myth, due to physical and temporary distance, a mirage of happiness that always needs to be kept at a distance, unreachable and relegated to the capricious territory of memory. There, it is always subject to a process of reinvention where mourning for loss reigns. In the case of my father, his writing became an exercise of fictitious return to his origins.
When we are prejudged and swept away due to our ethnic, religious or even class identity and become a “leftover” in the land we inhabit, and when ever our own “death” is denied, that stygma becomes slowly and gradually an existential habitat and we never again feel the owners of the metaphorical land we walk. Here or there, before and after, we become aliens from ourselves and we live a life that becomes a perpetual, spiritual pilgrimage always anchored in a “nowhere” in terms of identity, a forced and alien existence.
My grandmother is no longer alive, neither is my father, and their stories are still floating in the distracted ears of my childhood. Today, recovering these stories from the direct source is impossible. However, their story is tracked in so many similar stories of exile.
More to the point, perhaps, far from the tragic dimension, I have inherited the noble certainty that it is always possible to find a haven for hope if Turks and Armenians truly look in their eyes. It is always possible to rewrite history, sweep away the bloody foam of hate and become brothers not only in defeat but in the hope of an alternative road to the banalization of evil, to the silencing of crime and the clumsy ideological fundamentalism.
The weak nuances of history, those that let us make out that a man’s face contains the features of every men, that the scream of the injured man equals the pain of every men, may become one day the vivid color of hope in a world that is less enslaved to dread and divisions.
Մեկնելու Պահուն
Անիա Քարէն Հաճեան
Մեկնելու պահուն, ետիս կը ձգեմ անաւարտ գործը, մեկնելու պահուն
Նազիմ Հիքմէթ
Ձեռքիս մէջ ունիմ քիւրտ գրագէտ Մունզուն ՃԷմին «Աքսորի զաւակը» վերնագրով գործը, որ կը խօսի 1937 թուականի Տերսիմի ջարդերու ընթացքին բռնի աքսորի դատապարտուած քիւրտերով լեցուն գնացքի մը մէջ, աղջկայ մը ծնունդին մասին. եւ կը մտածեմ պատմութեան կրկնութեան շուրջ – յաւերժական վերադարձը – եւ թէ ինչպէ՛ս կարելի է նոյնանման կամուրջներ կառուցել մարդկութեան պատմութեան մէջ դրոշմուած աղէտալի դէպքերուն միջեւ։
Երբ հօրս մեծ հայրը սպաննուած էր Քիլիսի մէջ, ետին ձգելով յղի կին մը, նիւթ մը սկսաւ դառնալ ընտանիքի պատմութեան մէջ: Քաշկռտուեցանք աքսորի եւ ցրւումի աստիճանազրկուած գոյութեան մը: Ոչ միայն աշխարհագրական հետեւանքով, բայց հիմնականօրէն՝ հոգեկան, ինչպէս հոգեղէն տունը, որ մարդ մը պէտք է լքէ, կը դառնայ անկարելի եւ անկրկնելի առասպել, ֆիզիքական եւ ժամանակաւոր հեռաւորութեան հետեւանքով: Այս տունը ուրախութեան պատրանք է, որ միշտ հարկ է մնայ հեռաւորութեան մը վրայ, անհասանելի եւ զիջած՝ յիղողութեան քմահաճոյքին։ Հոն, վերաստեղծաւորման ընթացք մը տեղի կ'ունենայ միշտ, ուր կորուստի սուգը կ'իշխէ։ Իմ հօրս պարագային, անոր գրութիւնները դարձան երեւակայական վերադարձ դէպի իր ծագումը։
Երբ մենք նախավճռուած եւ վտարուած ենք մեր ցեղային պատկանելիութեան, կրօնքի կամ նոյնիսկ դասակարգի ինքնութեան հետեւանքով, եւ վերածուած «մնացորդաց»ի՝ մեր ապրած հողերուն վրայ, եւ երբ մեր իսկ «մահը» հերքուած է, այդ կնիքը մերթ ընդ մերթ կը դառնայ գոյութենականութեան բնավայր եւ մենք դարձեալ չենք զգար տէրերը մեր քալած յատկանշական հողերուն։ Հոս կամ հոն, առաջ եւ յետոյ, կ'օտարանանք մենք մեզմէ եւ կ'ապրինք կեանք մը, որ կը դառնայ անվերջ, հոգեղէն ուխտաւորութիւն մը, որ միշտ խարսխուած կ'ըլլայ ինքնութեան տեսակէտէն՝ «ոչ մէկ տեղ», բռնի եւ օտարացած գոյութիւն։
Մեծ մայրս այլեւս ողջ չէ, նոյնպէս հայրս, եւ անոնց պատմութիւնները տակաւին կը ծփան մանկութեանս մոլորուած ականջներուս մէջ։ Այսօր, այս պատմութիւնները ուղղակի աղբիւրէն վերստանալը անկարելի է։ Այնուամենայնիւ, անոնց պատմութիւնները կ'երեւին աքսորի շատ մը նմանօրինակ պատմութիւններու ընդմէջէն։
Աւելի յստակ ըսելու համար, թերեւս, եղերական ուղղութենէն անդին, ես ժառանգած եմ վեհ վստահութիւնը, որ միշտ ալ կարելի է յոյսի ապաւէն մը գտնել, եթէ թուրքերը եւ հայերը իսկապէս զիրար աչքերու մէջ նային։ Միշտ ալ կարելի կ'ըլլայ վերարտադրել պատմութիւնը, մաքրել արիւնալի փրփուրը ատելութեան եւ դառնալ եղբայներ: Ոչ միայն պարտութեան մէջ է եղբայրանալը, այլ նաեւ այլընտրանքային ուղիի մը մէջ, ուր չարիքը կը փարատուի եւ ոճիրն ու ծայրայեղականութեան անճոռնի գաղափարախօսութիւնը կը լռէ։
Պատմութեան տկար երփնազանութիւնը, անոնք, որոնք մեզի մտածել կու տան, թէ մարդու մը դէմքը կը պարունակէ բոլոր մարդոց առանձնայատկութիւնները, թէ վիրաւոր մարդու մը ճիչը բոլոր մարդոց ցաւն է, կրնայ օր մը դառնալ յոյսի երանգը աշխարհի մը մէջ, որ նուազ ստրուկն է սարսափին ու պառակտումներուն։
