29Հոկտեմբեր 1923 թուականին նորանկախ Թուրքիոյ Խորհրդարանը պաշտօնապէս յայտարարեց երկրի վարչաձեւը իբրեւ հանրապետութիւն։
Արդէն 1920 թուականի 23 Ապրիլէն սկսեալ Անգարայի մէջ կեանքի կոչուած էր նոր խորհրդարան մը, որ կը փոխարինէր Օսմանեան կայսրութեան։ Շատ գետեր հոսած էին վերջին քանի մը տարիներու ընթացքին եւ Ա. Աշխարհամարտէն պարտութիւնով դուրս եկած կայսրութիւնը յօժարած էր յաղթանակած գերպետութիւններու լուծին։ Մուսթաֆա Քեմալի ապստամբութիւնը յաջողեցաւ այդ լուծը վերացնելու, համակերպելով այդ նոյն գերտէրութիւններու ակնկալութիւնները գոհացնելով։
Արեւմտեան պետութիւններու գլխաւոր մտահոգութիւնն էր Խորհրդային Միութեան մերձեցող թրքական պետութիւն մը։ Մուսթաֆա Քեմալ, որ յաջող զօրավարի կոչումին կողքին զինուած էր նաեւ պետական գործիչի դիւանագէտի յատկութիւններով, յաջողեցաւ այս վերջիններուն եւս վստահեցնել թէ նոր պետութիւնը պիտի որդեգրէ արեւմտամէտ, ընկերատնտեսական սկզբունքներ։
Մեր աշակերտութեան տարիներուն տիրող դաստիարակութեան շնորհիւ կը կարծէինք թէ հանրապետութիւնը եւ ժողովրդավարութիւնը եթէ ոչ նոյն, բայց գոնէ իրար ծնող գաղափարախօսութիւններ են։ Տարիներու հոլովոյթով քանի սկսանք ուսումնասիրել հանրապետութիւն եւ ժողովրդավարութիւն եզրերը, տեսանք որ անոնք կրնան բոլորովին տարբեր երեւոյթներ ունենալ։ Օրինակի համար՝ Դանիան մինչեւ օրս թագաւորութիւն է, ուր կը տիրէ ժողովրդավարութեան ամենածաւալուն գործադրութիւնը։ Ատոր փոխարէն անունը հանրապետութիւնով բնութագրուած բազմաթիւ երկիրներ կան, որոնք շատ հեռու են ժողովրդավարական սկզբունքներէն։
Թուրքիա անցնող 100 տարիներու ընթացքին ընդմիշտ ճօճուեցաւ այս երկու ընկալմումներու միջեւ։ Խաբկանք մըն էր նաեւ ընտրութիւններու առկայութիւնը, որոնք աւելի քան 30 տարիներ կայացան բաց քուէարկութիւն եւ գաղտնի հաշուարկումի բնոյթով։ Բան մը որ ի հիմանէ հակառակ է ժողովրդավարական դրութեան։ Հազիւ 1950-էն ետք ի զօրու եղաւ գաղտնի քուէարկութիւն եւ բացայայտ հաշուարկումի սկզբունքը։ Բայց այդ թուականէն ետք ալ երկրի բանակը յենելով իրեն վերագրուած երկիրը խնայելու պարտականութեան, երեք անգամ դիմեց զինուորական յեղափոխութեան միջոցաւ իշխանափոխութեան։
Այսօր երբ սահմանափակ ոգեւորութեամբ կը փորձուի հանրապետութեան դարադարձը նշել, դիտումնաւոր կերպով զանց կ՚առնուի այս ու նման թերացումները։ 50-60 տարի առաջ մեզի ուղղուած լոլոզումը կը շարունակուի նոյն թափով։
Թերեւս այս է պատճառը, որ հանրապետութեան դարադարձը ամենաշատ գովազդներու նիւթ դարձած է։ Յատուկ դրամատուներ, վարպետօրէն նկարահանուած գովազդներով կը փառաբանեն հանրապետութիւնը։ Կը գովերգեն հանրապետական շրջանին կանանց ընկերային կեանքի մէջ արձանագրած նուաճումները։ Այդ ընելու պահուն դրամատուները առանձին չեն։ Գովազդներու նոյն բնոյթի շարքով անոնց կը միանան նաեւ պիսքուվիթ կամ այլ թխուածքեղէն արտադրող ընկերութիւնները, կամ Ամերիկեան դրամապաշտութեան խորհրդանիշը դարձած կազով ըմպելիքներու ընկերութիւնները։
Այս ջերմ ոգեւորութեան վրայ պաղ ջուր աւելցնելու համար չէ, այլ եղած չեղածը աւելի ճշգրիտ ընկալելու համար խորհուրդ կու տանք վերստին ընթերցել Սեւան Նշանեանի «Սխալ Հանրապետութիւն» պատմական ուսումնասիրութիւնը։
Իսկապէս ալ սխալութիւն մը կայ ըսուածին եւ կատարուածին միջեւ։ Եթէ ոչ ո՞վ պիտի համարձակէր Ժողովրդահանրապետական կուսակցութեան պատգամաւոր Սեզկին Թանրըքուլուն մեղադրելու իր այդքան ճշգրիտ հաստատումներուն համար։
Միշտ գնահատելով ձեռքբերումները պարտինք նշել, որ հանրապետութեան սխալները, որպէսզի յաջող դարն ալ չընթանայ նոյն սխալներով։
