Erzincan’da bir kuş var
Kanadında gümüş var
1939. O meşum deprem, Erzincan depremi. Otuz binden çok ölü, belki yüz bin yaralı.
Nazım Hikmet hapiste. Bu çok bilinen türkü, depremden sonra Nazım’ın dilinde
Erzincan’da bir kuş yok
Kanadında gümüş yok
oldu.
Soma’dan sonra düşündüm: Nedir bu? Nasıl bir şeydir bu? Orada olmak? Yerin altında? Yerin iki kilometre, üç kilometre, dört kilometre altında olmak? Her gün! Her allahın günü! Sevdiğinin, canının binlerce metre yerin altında bilmek nasıl bir şeydir? Her gün! Her allahın günü!*
Ve düşündüm: ABD, Britanya folklorunda yüzlerce şarkı buluyoruz, madencilik, göçükler, gaz patlamaları, maden işletmecileri, patronlar, lokavtlar, madenciler hakkında. Benim ülkemin dillerinde öyle tek bir şarkı, bir tek türkü yok, varsa da bilmiyorum ben.** Acaba niçin? Neden?
Ewan McCall bir İskoç. Ne demeli? Ozan. Besteci. Şarkıcı. Başında şapkası, bir eli kulağında, baladlarını, ağıtlarını, şarkılarını öyle söyleyen, çok sevdiğim biri. Madenciler üstüne tek başına onun pek çok, belki yüze yakın şarkısı var. Ve yüz yıl boyunca binlerce balad, destan, ağıt bestelenmiş madenler, madenciler üstüne... Bizde niçin yok?
Eğer bir üretim kolunun, çok insanın iş gördüğü bir iş kolunun şarkısı türküsü, öyküsü şiiri varsa... Eğer o iş kolu tehlikelerle doluysa... Eğer o iş kolunda iyi günlerin coşkusu, üretmenin ruh yücelmesi şarkıya, türküye, oyuna, müziğe yansımışsa... Ve o işkolunun kötü günü, çatlaması-patlaması, felaketi ağıtlara dökülmüşse, göçüp gidenler mezarlıkta bir taş olarak kalmaz, yalnız ailesinin aklında bir anı olarak durmaz; şarkılarda türkülerde, ağıtlarda öykülerde yaşar. Ve kimse, hiç kimse, hiçbir bakan, başbakan, şarkıda türküde, ağıtta öyküde yaşayanı unutmaz, unutamaz, önlemini önceden alır, yerinde ancak öyle kalır.
Ama bizde öyle olmadı, öyle olmuyor. Yoksa, sakın, insan ilerledikçe insanlık geriye mi gidiyor?
Gelin birlikte düşünelim: Acaba çok kaza-ölüm olduğu için mi onca çığlık yükselmiş, onca ağıt, türkü, balad var o dillerde, o ülkelerde; yoksa onca türkü, ağıt, balad yaratıldığı için mi kazası ölümü bu denli azalmış o dillerin, o ülkelerin?
Düşünelim.
Düşünmeye alışalım.
Sixteen Tons
I was born one mornin’ when the sun didn’t shine
I picked up my shovel and I walked to the mine
I loaded sixteen tons of number nine coal
And the straw boss said “Well, bless my soul
You load sixteen tons!” And what do you get?
You get another day older and deeper in debt.
Saint Peter, don’t you call me ‘cause I can’t go
I owe my soul to the company’s store
Onaltı Ton
Bir sabah daha güneş çıkmadan doğmuşum,
Küreğimi kapıp madene yürümüşüm,
Dokuz numara kömürden tam 16 ton yüklemişim
İşçibaşı haykırmış: “Ama yarabbi, tam
16 ton yükledin!” Evet de, ne geçti elime?
Yaşlandım bir gün daha, daha da borçlandım kantine.
Aziz Peter henüz çağırma beni çünkü gelemem,
Ruhuma kadar borçluyum şirket kantinine.***
________________________________
* 30-35 yıl once, İshak Alaton, Zonguldak bölgesindeki kömür madenlerinin tümüyle kapatılması gerektiğini, bunların zaten çok zarar ettiğini, orada çalışanların ücretlerinin aynen verilmeye devam etmesi gerektiğini, bunun daha ‘hesaplı’ olacağını söylemiş, kıyamet kopmuştu. Alaton, savını rakamlarla ortaya koymuş, kanıtlamıştı. Şimdi ne oldu, nasıl oldu da, işletilmesi bu kadar zarar gösteren kömür madenleri, işletenleri böylesine zengin etmeye başladı; buna da bir bakılması, Soma faciasında kârlı işletmeciliğin payı, dahli nedir, bunun da araştırılması gerekmez mi?
** Bunu söylerken Grup Yorum’un madenler ve madencilerle ilgili şarkılarını gözardı etmiyorum. Ama, işte, onların başına gelenlere de bir bakın...
*** Maden şirketleri çalıştırdıkları işçilere para yerine alışveriş kuponları verirlerdi. Bu kuponlar aynı şirketin işlettiği bakkalda geçerdi yalnızca; orada satılan her şeyin fiyatını da şirket belirlediğinden, madenci bakkal borcundan bir türlü kurtulamazdı. (Buraya balad’ın bir bölümünü aldık.)
İngilizcede birkaç maden-madenci şarkısı
The Aberfan Coal Tip Tragedy • Anthony Riley • The Ballad of Eureka • The Ballad of James Teer • Banks of Marble • Big Coal Don’t Like This Man At All • The Big Hewer • Black Diamonds • Blackleg MinerBlack Waters • Blind Fiddler
• Blue Murder • Busted • Coal Miner’s Blues • Coal Miner’s Grave • Coal Mining Blues • The Coal Owner and the Poor Pitman’s Wife • A Cold Lump of Coal • Come All You Coal Miners • The Coming of the Roads • Dark as a Dungeon •The Death of Harry Simms • The Devil Is In the Dust • Dogs at Midnight • Dream of a Miner’s Child •The Dying Doctor • The Dying Miner • Farewell Johnny Miner • The Gallant Colliers • The Great Northern Coal Company • Hard Travellin’ • Harlan County • Hazard, Kentucky • The Hem of Her Apron • He Fades Away • High-Flying Bird • The High Sheriff of Hazard • The Hole in Uncle Vincent’s Wooden Leg • I Am Coal • I Don’t Want Your Millions, Mister • If I Had a Son • In the Dark • Jenny’s Gone Away • The Judas Bus • The L & N Don’t Stop Here Anymore • The Last of the Widows •Jones
• Loadin’ Coal • Ludlow Massacre • The Miner’s Dream of Home • Miner’s LifeguardMiner’s Lullaby • Miner’s Reward • Miner’s Wife • The Mother of a Miner’s Child • The Mountain • Mrs. Clara Sullivan’s Letter • 1913 Massacre • No Christmas in Kentucky • No More Deaths For Dollars • Norman Brown
• North Country Blues One Miner’s Life • Paradise • Pound a Week Rise • The Prince of Darkness • Red Ribbon Rebels )• A Rumbling in the Land • Schooldays End • Sixteen Tons • A Small Coal Song • The Springhill Mine Disaster • A Strange Lover is a Coal Mine • Sully’s Bucket • Take Me Home • The Testimony of Patience Kershaw • They Can’t Put It Back • They’ll Never Beat the Miners • A Toast to Those Who Are Gone • Trimdon Grange • Trip to Hyden • The T-Shirts and the Blood • Uncle Clyde • Upper Big Branch Disaster • Voices From the Mountains • West Virginia Mine Disaster • What Did Daddy Do? • Where’s Your Licence? • Which Side Are You On? • The Workers’ Song • Working Man • You’ll Never Leave Harlan Alive
Bunlar sadece bir siteden: (http://www.raymondfolk.com/page/Mining+Songs
Ballad of Barney Graham (1933) • Coal Miner’s Blues (1930’lar) • Come All You Coal Miners (1960’lar) • Dark as a Dungeon (1946) • Death of the Blue Eagle (1930’lar) • Disaster at the Mannington Mine (1970’ler) • Don’t Go Down in the Mine, Dad (1910) • Down on the Picket Line (1930’lar) • Dreadful Memories (1930’lar) • The Dream of the Miner’s Child (1926) • The Dying Doctor (1945) • Explosion in the Fairmont Mines (1927) • Hazard, Kentucky (1963) • Hello. Coal Miner (1979) • The High Sheriff of Hazard (1964) • I Am Going to Organize (1930’lar) • I’m a Girl of Constant Sorrow (1930’lar) • I Don’t Louis Tikas. Labor Martyr (1914) • Ludlow Massacre (1944) • Miner’s Lifeguard (1900-1910) • Mrs Clara Sullivan’s Letter (1963) • My Children Are Seven in Number (1933) • 1913 Massacre (1944) No Christmas in Kentucky (1963-64) • Only A Miner Killed (1879) • Our Cause is Marching On (1913) • Poor Miner’s Farewell (1932) • Ragged Hungry Blues (1930-31) • Sixteen Tons (1930’lar) • That 25 Cents That You Paid (1960lar) • That Little Lump of Coal (1936) We’re Coming. Colorado (1913) • Which Side Are You On? (1930’lar)... Bunlar da ikinci bir siteden: http://www.folkarchive.de/mines.html
