Պատրիարքական ընտրութեան նախորդող այս օրերուն անգամ մը եւս կը պարզուին անցեալէն ծանօթ երեւոյթներ։ Ամէն առթիւ շեշտը «հայատառ»ի վրայ դնող պոլսահայ թերթերու էջերուն վրայ իւրաքանչիւր օր կը հանդիպինք ոչ հայերէն գրառումներու։ Ըստ երեւոյթի այս գրութիւններու շօշափած նիւթերուն հետ հետաքրքիր զանգուած մը կայ, որ բնականաբար ինք եւս կ՚ուզէ տեղեակ ըլլալ ըսուած կամ խօսուածներէն, բայց ի վիճակի չէ հայերէն ընթերցելու։
Ներկայ իրողութեան մէջ մեղադրելի բան մը չկայ այս պարզ պահանջքին հանդէպ։ Բայց չմոռնանք որ այս զանգուածը նոյնն է, այն մտայնութեան հետ, որ իր զաւակը ղրկելով հայ վարժարան կը պահանջէ որ այստեղ դասաւանդման լեզուն հայերէն չըլլայ։ Նոյն անհոգութեամբ մեր թերթերուն ալ կ՚ըսէ որ. «Ես ձեզի ծանուցում պիտի տամ, բայց պայմանաւ, որ իմ տուած ծանուցումը հայերէնով չհրատարակուի»։ Իրականութեան մէջ նման պահանջը պէտք է անընդունելի գտնել եւ առարկել ըսելով որ թերթը ունի իր հրատարակութեան լեզուն, մենք յանձն կ՚առնենք ձեր չիմացած բոլոր գրութիւնները սիրով թարգմանել ձեզի համար, բայց չենք կրնար թերթի լեզուն փոխել։ Սա ինքնին սկզբունքի խնդիր է եւ եթէ մարդիկ ի վիճակի չեն իրենց թերթի առաքելութիւնը պաշտպանելու, դիւրաւ պիտի համակերպին ներկայացուած պահանջին։ Այնպէս ինչպէս որ անցեալին մեր դպրոցներու վարչութիւնները համակերպած էին նոյն բնոյթի ցանկութիւններուն։
Կայ ուրիշ դժբախտութիւն մը եւս։ Կարճատեւ եղաւ որոշ զսպուածութիւն պահելու ժամանակը եւ շուտով սկսաւ սուր մրցակցութիւն մը երկու եպիսկոպոսներու եւ հետզհետէ անոնց մրցակիցներու միջեւ։ Ափսոս որ այս բոլորը կը դիտենք հին օրինակները յիշելով։ Ուրեմն կրնանք ենթադրել, թէ բարեացակամութեան կամ պարկեշտութեան տեսակէտէ չենք կրցած անցեալէն դասեր քաղել։ Այսօր ալ կը շարունակենք պատրիարքի ընտրութիւնը վարկազրկող պատկերներ գոյացնելու։ Կը մոռնանք այն պարզ իրողութիւնը՝ ըստ որու այս ընտրութենէն ետք ալ իրարու երես պիտի նայինք եւ հետեւաբար ստիպուած ենք մեր ելոյթներուն մէջ չափ ու սահման պահել։ Կարծես վաղուց կորսնցուցինք այդ գիտակցութիւնը եւ տարուեցանք սուր մրցակցութեան մը, մէկդի թողելով ամէն տեսակի փափկավարութիւն։ Մինչդեռ կարիք ունինք եւ թէ շատ ունինք այդ մէկուն։
Հայ առաքելական եկեղեցին թերեւս ալ իր պատմութեան մէջ առաջին անգամ կը ներկայանայ այսքան բարոյալքուած պայմաններով։ Հոգեւորականութիւնը ոչ միայն անելի մատնուած Պոլսոյ պատրիարքի ընտրութեան խնդիրով, այլ իր ամբողջ երեսակներով ճգնաժամի մը համայնապատկերն է, որ կը ցոլացնէ։
Ժողովուրդը յիշելով անցեալի հեղինակութեան տէր հոգեւորականները, կը յուսայ թէ մեր եկեղեցւոյ ներկայ գործիչներն ալ պիտի յաջողին այս մղձաւանջէն դուրս գալու։ Իսկ պիտի արդարանա՞յ արդեօք այդ ընկալումը։
Այս հարցումին պատասխանը տեսնելու համար մեր առջեւ օրերը սկսած են կրճատուիլ։ Իսկ երեւոյթը տակաւին բաւականին յուսադրիչ չէ եւ կարծես հետզհետէ սպառած են այս կացութենէ ձերբազատուելու համար սնուցուած բոլոր յոյսերը։ Թեկնածու երկու եպիսկոպոսները չեն վարանած իրենց իսկ գնահատմամբ անարդար ըլլալով որակուած այս ընտրութեան մասնակցելէ։ Կը փորձեն արդարանալ՝ ըսելով որ ուրիշ ճար չունէին։ Այդ մասին իրենց խօսքն ալ կը հնչեցնեն հայերէն թերթերու մէջ, ոչ հայերէն յայտարարութիւններով։ Կարծես վրայ տրուածը միայն պատրիարքական գոհով չէ, այլ բազմաբնոյթ ապականացման երեւոյթներով եկած է թակելու մեր դռները։
