Ինչպէս անցաւ այս տարին- իմաստալի՞ց, թէ ոչ՝ ...։ Յետադարձ ակնարկ մը նետենք ու մտածենք միասին...։ Յարգելի ընթերցող եթէ 2021-ը նկարագրելու համար մեծ-մեծ ածականներ սկսեցին տոաղնցել ձեր մտքին մէջ, ինչպէս՝ դատարկ, անպարունակ, բովանդակազուրկ, իմաստազուրկ, անիրական, ապարդիւն, կամ՝ անարդիւնաւէտ, դուք բոլորը հաճեցէք դնել մէկ դի, որովհետեւ աւարտող տարին կարելի էր ամփոփել միավանկի մը մէջ՝ սին։ Այսօր, երբ քաղաքագէտները կու տան սին խոստումներ, ընկերային ցանցերու մէջ կը հոսին սին լուրեր ու սին են խաղաղութեան բանակցութիւնները՝ որոշեցի որ մեր բառարաններն եւ բանաստեղծները խօսին այդ տխրահռչակ բառի՝ այսինքն «սին» եռատառի մասին։
Բնիկ բառ է «սին»։ Ունի յունական զարմիկ մը՝ κενός- «քենոս», այսինքն՝ դատարկ, չնչին։ Երկու բառերը հայ-յունական զուգաբանութեան օրինակ մըն են։ Ինչպէս ամէն բառ, նոյնպէս ալ «սին»ը որոշեց մեծնալ, դառնալ աւելի մեծ դատարկութիւն մը։ Հայոց լեզուի պատկառելի պարապութիւններն են թիւը 50-ի հասնող այն բաղադրեալ բառերը, որոնց արմատը «սին» է։ Ահա քանի մը օրինակ։ Հայը երբեմն «սնապաշտ» եւ «սնահաւատ» է, ան հետամուտ կ՚ըլլայ «սնոտի» արժէքներու, ունեցեր է «սինլքեալ» եւ «սինլքոր» դէմքեր, բեմերու վրայ միշտ կը յայտնուի «սնապարծ» եւ «սնափառ» մը, որ կը սնանի ծափահարութիւններով, եւ վերջապէս՝ ժողովներու մէջ հայը դիւրութեամբ կը դառնայ «սնաբան»։ Վերջինը այնքան տարածուած է եղած, որ մեր մայրենին, ամօթահար անկասկած, հարկադրուեր է ստեղծել «սնոտիաժողով» բառը։ Չեմ ուզեր սնոտիախօսութիւն ընել ու այժմ ձեզի կը ներկայացնեմ «սին» բառընտանիքի ամենայայտնի երկու անդամը։ Մէկը անկուտի է, միւսը՝ անմիջուկ, այսինքն մէկը «սնանկանալ» բայն է, իսկ միւսը՝ «սնամէջ» ածականը։ Հայը անոնց տուաւ փոխաբերական իմաստներ ալ, որպէսզի կարենայ իր պատմութիւնը ըմբռնել։ Իր հազարամեայ անցեալի մէջ հայը բազմաթիւ անգամներ ունեցաւ «սնանկացած» կամ «սնամէջ» ջանքեր, գաղափարներ, քաղաքականութիւններ, յաղթանակներ եւ երազներ։ Օր մը Եղիշէ Չարենցը գրեց. «Մեր աշխատանքը դիւցազնական, նրան թւում էր սին մի երազ»։
Ոսկեդարուն հայը սկսաւ իր մարենի լեզուով ընթերցանել Սուրբ Գիրքը։ Անոր էջերու մէջ հանդիպեցաւ սնոտիութիւններու բազմաթիւ տեսակներու, ինչպէս՝ «սնոտի» մարդ, մեծութիւն, խօսք, զօրութիւն, յոյս եւ պաշտամունք։ 10-րդ դարուն Գրիգոր Նարեկացին «Մատեան Ողբերգութեան» ստեղծագործութեան մէջ գրի առաւ «սին» բառի ընտիր արտայայտութիւններ. «Սնապարծ յուսահատ», «Սին սաղարթիւն պաճուճելոյ», «Զսին պարծանօք պաճուճեալս»։ 1384 թուականին իր խուցի մէջ ստուար մատեան մը ընթօրինակած Յովհաննէս գրիչը գիրքի յիշատակարանի մէջ անմիտ եւ անհանճարներուն որակեց՝ սին. «Անմիտ եւ անհանճար մտաց՝ սինս եւ չնչինս»։
Միջնադարու հայը գիտէր թէ սին է կեանքը, ունայն է ամէն բան։ Այդ պատճառով է, որ հայու տաճարը մերկ է ներքին եւ արտաքին պաճուճանքէ։ Տաղասաց Սուքիասն ալ ցաւելով տեսաւ, թէ իր աշխատանքը ի զուր էր. «Զի հանապազ գործքն իմ ահ ու զար եղեւ, / Ահ ու զար եղեւ, կեանս իմ եղեւ սին»։ «Սին» բառը յարմար եկաւ նաեւ Սիմէոն Կաֆացիի հեղինակած իմաստասիրական քերթուածի մը. «Սնոտի է աշխարհս՝ փառօք ամենայն»։
Հայ առաջին կին լրագրող Էլպիս Կեսարացեանը նկատեց, թէ սեռային անհաւասարակշռութեան պատճառը տգիտութիւնն է, որուն հետեւանքով կինը դարձեր է «ոչ իբրեւ իմացական էակ կատարեալ մարդկութիւն կրող՝ այլ իբրեւ արական սեռին սին ստուերը»։ Զապէլ Եսայեանն ալ նկատեց այդ հարցը, ապա պաշտպանեց իգական սեռը. «Դուն կաս, որովհետեւ ես կամ, ու առանց ինձ դու սին ստուեր մըն ես»։ Նոյն օրերուն Արշակուհի Թէոդիկը այցելեց մոխրացած Կիլիկիան։ Իր տպաւորութիւններու մէջ այդ հայուհին երկար ժամանակ անգործածելի մնացած ածական մը երեւան հանեց՝ «սինլքոր», ու հայութեան կեանքի իրաւունքը խլող ջարդարարները արժանի ըրաւ անոր. «Սինլքոր մը, ապիրատ մը, ցածոգի արարած մը՝ Հայութիւնը փճացունելու լրբենի համարձակութեամբը տոգորուն»։ Բանաստեղծ Նիկողոս Սարաֆեանի կարծիքով սին էին մարդկային օրէնքները. «Ինչո՞ւ չըլլայինք սա բնութեան պէս, ինչո՞ւ չըլլայինք անասնական, զերծ մեր մարդկային սին օրէնքներէն ու անոնց ծնունդ տուած ախտերէն եւ ցաւերէն»։ Սարաֆեանը հեղինակն է նաեւ երկու հետաքրքրական խօսքի. «Սնամէջ սիրոյ արտայայտութիւններ» եւ «Սնափառութեան մը անդունդը»։ «Սին» ածականին քնարական տրտում տարազ մըն ալ տուաւ Վահան Տէրեանը. «Սին խօսքերի մէջ, զուարթ ամբոխում / Շրջում եմ, բայց միշտ հեռու եմ, չկամ»։ Մեր սրտաբեկ քերթող Մատթէոս Զարիֆեանի ժպիտն իսկ սին էր. «Փիլիսոփայ ժպիտս ։ Սին է, սին է, երազ իսկ չէ, ոչի՛նչ է»։ Ապա հայրենի մամուլը նկատեց, թէ երկրի բոլոր երազներն էին սին։ Ահա, կը խօսին մեր թերթերը. «Խաղաղութեան մասին բանակցութիւնները սին են», «Սին խոստումներ անօթեւան ընտանիքներին», «Չպէտք է ժողովրդին սնէին սին յոյսերով»։
Ու վերջապէս «սին» խօսքեր հիւսեցին մեր երգահանները։ Վախթանգ Յարութիւնեանը նուագեց ու մեներգեց. «Սիրտս, դատարկուած / Սին պոռթկումներից, / Քո մէջ է փակւում այս խենթ աշխարհից»։ Իսկ Շառլ Ազնաւուրը երգեց սիրոյ ունայնութիւնը.
Պիտի կարենալ ժպտալ վերստին
Երբ քեզ լքում է թանկագինը քո
Ու մնուն է լոկ ունայնութիւն սին։
Մինչեւ յաջորդ հանդիպում յարգելի ընթերցողներ ձեզի կը մաղթեմ իմաստալից եւ արդիւնաւէտ նոր տարի։
