- Փաթիլ, գրեթէ երկու շաբաթ, ամէն իրիկուն դասընկերներուդ հետ հոս նստած ենք ու հաճելի ժամեր անցուցած։ Իսկ հիմա քեզի անակնկալ մը. առ այս ծոցատետրը, նոր էջ մը բաց ու գրէ այս սրճարանին անունը։
- Պարոն, անընթեռնելի է. ռուսերէ՞ն։
- Այո, ռուսերէն. բայց դուն նոյնութեամբ ընդօրինակէ ի՛նչ որ կը տեսնես։
Ու Փաթիլը թուղթի վրայ կ՚անցնէ այդ փայլուն ութը «նեոն» տառերը. «Снежинка»։
- Եւ հիմա կարդա. ս-ն-ե-ժ-ի-ն-ք-ա։
***
Կաղանդը Երեւանի մէջ անցնել, ամէն սփիւռքահայու երազն է։ Իսկ Քալիֆորնիոյ արեւուն տակ հասակ նետած մեր աշակերտներուն համար իսկապէս հրճուանք եւ բախտաւորութիւն է, Դեկտեմբերի գիշեր մը, մեր «Անի Պլազա» պանդոկին մայթի սրճարանը նստիլ, տաք թէյը վայելել ու սպասել որ ձիւնի փաթիլներ իջնեն։
Այս երազով մօտ քառասուն հոգի, կը գրաւենք սրճարանին սեղանները։ Երբ պատանիները խումբ խումբ կ՚ամփոփուին իրենց զրոյցներուն եւ հանգստաւէտ բազկաթոռներուն մէջ, երիտասարդ սպասաւորը մեր թէյերը կը բերէ։ Ու Փաթիլին հետ օրուան այդ վերջին ժամը կը փափաքինք անցնել իր անունի մասին խօսելով։
- Զարմանահրաշ են ձիւնի հատիկները։ Բոլորը վեցթեւեան են, բայց միեւնոյն ժամանակ՝ եզակի։ Իւրաքանչիւրը ունի իր ուրոյն ձեւը։ Գերմանացի թուաբանագէտ եւ աստղագէտ Յոհան Կեպլերն է, որ ուսումնասիրած եւ բացայայտած է այսիկա։
- Իսկ ինչո՞ւ ճերմակ են փաթիլները։
- Լոյսը կ՚անցնի անոնց բիւրեղներէն եւ օդի մասնիկներէն ու յառաջ կու գան լոյսի ալիքներ, որոնք միաձուլուելով կը կազմեն ճերմակ լոյս։ Իսկ, Փաթի՛լ, եթէ ձիւնը սկսի տեղալ այս գիշեր, Երեւանը կ՚ունենայ մաքրամաքուր օդ, որովհետեւ իջնող փաթիլները կը միանան առկախ հատիկներուն եւ վնասակար նիւթերուն ու թեթեւութեամբ վար կը բերեն զանոնք։
- Հապա, անո՞ւնս։
- Կը ներես, պէտք է որ խոստովանիմ, թէ անունդ հայկական չէ։ Բայց մի՛ տխրիր։ Դուք սորուած էք, թէ հայերէնը հարուստ է նաեւ իր փոխառութիւններով։ Եւ հիմա դուն հպարտ եւ ուրախ կրնաս զգալ սորուելով, թէ մեռեալ լեզուի մը բախտաւոր մէկ բառը, կենդանի մնացեր է քու անունիդ մէջ՝ անոր շնորհիւ։
«Փաթիլ» բառը խեթերէն փոխառութիւն է, բունը՝ «pittula»։ Խեթերը, Մերձաւոր Արեւելքի ամենահին ժողովուրդներէն էին։ Լեզուն կը պատկանէր հնդեւրոպական լեզուի անատոլիական ճիւղին։ Անոնք չորս հազար տարի առաջ, զօրաւոր պետականութիւն եւ մշակոյթ հաստատած էին Փոքր Ասիոյ մէջ։ Խեթերը լաւ հողագործ էին։ Կը մշակէին բամպակ, կը մանէին զայն, ու կ՚արտադրէին ընտիր կերպասներ։ Անոնք բամպակի մանելու գուլաները կը կոչէին «pittula», անունիդ նախահայրը։ «Pittula», կամ «pattula» կը կոչուէին նաեւ դերձանի կապոցներն ու հիւսքերը։ Ք.Ա. 1200 թուականներուն, երբ խեթերուն թագաւորութիւնը վերջ գտաւ, անոնց բառերը բնակութիւն գտան դրացի լեզուներու մէջ։ «Pittula»ն մնաց հայերէնի մէջ, առաւ երկու ձեւ. «փաթիլ»ն ու «փաթուլ»ը։ Լեզուաբան Գրիգոր Ղափանցեանը, 1945ին լոյս տեսած «Ասսուրա-Բաբելական Բառեր Հայերէնում» յօդուածին մէջ կը հաստատէ ասիկա։ Պատկերաւոր մտածողութիւն սիրող մեր ժողովուրդը, բամպակի նմանողութեամբ՝ «փաթիլ» անուանեց նաեւ ձիւնի կաթիլները։ Փաթի՛լ, Հրաչեայ Աճառեանը, Մոսկուայի Լազարեան Ճեմարանին կողմէ 1913-ին հրատարակուած «Հայերէն Գաւառական Բառարան» աշխատասիրութեան մէջ կ՚ըսէ. «ՓԱԹԻԼ. Երեւան, Ղարաբաղ, Ղարաքիլիսա՝ քուլայ, գզուած բուրդի կտոր մը։ 2. Երեւան, ուր եւ «փաթուլ», Տրապիզոն՝ ձիւնի մեծ կտոր»։ Յետոյ, կ՚աւելցնէ գիւղական երգի նմոյշ մը. «Ձիւն է գալի փաթիլ փաթիլ»։ Իսկ Էջմիածնի միաբաններէն Սահակ վարդապետ Ամատունին, 1912-ին Վաղարշապատի մէջ լոյս տեսած «Հայոց Բառ ու Բան»ին մէջ կ՚ըսէ. «ՓԱԹԻԼ Ղարաբաղ, Լոռի, ԹԱԹՈՒԼ Օշական, Աշտարակ, Փարպի։ Սանտերքի վրայ գզուած կամ գզելի ձեռնաչափ բուրդը, ձիւնի հատիկներ»։ Ապա կու տայ Յարութիւն քահանայ Ճուղուրեանի «Գիւղի Այրին» վիպակէն մէջբերում մը, ուր կայ «փաթիլ»ին նախնական եւ չորսհազարամեայ իմաստը. «Բուրդ էր բերել մանելու... փաթիլները թրջելով՝ պտտում էր մատնիչը»։ Նոյն իմաստը՝ Ղազարոս Աղայեանի «Ճախառակ» բանաստեղծութեան մէջ. «Մանի՛ր, մանիր, ի՛մ ճախարակ/ Մանիր սպիտակ փաթիլներ»։
Փաթիլը բնութեան հրաշքն է, պատկերալից բառ մը։ Եւ զարմանալի չէ, որ մանկական բազմաթիւ երգեր, բանաստեղծութիւններ զարդարուած են անոր հետ. «Ու ձիւնոտ է հիմա օդի մէջ երկինքը, պարող փաթիլներ են բակ իջնում խաղալու», կամ՝ «Փաթիլ-փաթիլ ձիւն է գալիս, կաթիլ-կաթիլ անձայն լալիս, օդն առել է ձիւնը վարար, փաթիլները բռնել են պար»։
- Պարոն, իսկ «սնեժինքա»ն։
- Հա՜, սրճարանին անունը... կը նշանակէ... փաթիլ։
Երբ սպասաւորը կու գայ լեցնել մեր պարպած գաւաթները, ցնծութեամբ կը դիտենք, թէ ձիւնի առաջին փաթիլները կը սկսին իջնել ու հեքիաթային կերպարանք տալ մեր մայրաքաղաքին։
- Շնորհաւոր Նոր Տարի։
- Շնորհաւոր Նոր Տարի։
