Յաճախ լեզուիս ծայրը կու գայ «չար պատերազմ» որակումը։ Սակայն իսկոյն կը վանեմ այդ արտայայտութիւնը։ Կը վանեմ, որովհետեւ առաջին հերթին անտրամաբանական կը թուի։ Մարդ ինքնաբերաբար կրնայ հարց տալ, թէ բարի պատերազմը ո՞րն է։ Ի սկզբանէ ճիշդ է այս առարկութիւնը։ Անիմաստութիւն մը կայ որեւէ պատերազմ մը բարի անուանելու երեւոյթին մէջ։ Բայց միւս կողմէ գիտենք, թէ պատերազմը ընդհանրապէս ունի կողմեր, որոնցմէ մէկուն կը վերագրենք յարձակումը, իսկ միւսին պաշտպանութիւնը։ Այս պայմաններու մէջ ահա ինքնաբերաբար պիտի յայտնուի նաեւ արդարութեան խորհուրդը։ Պատերազմներ կան, որոնք խստիւ անարդար են, իսկ կան նաեւ պատերազմներ, որոնք ինչքան ալ մահ ու սարսափ պարունակեն իրենց մէջ արդար են։ Արդար է՝ հարազատ տան պաշտպանութեան համար մղուած կռիւը։ Արդար է՝ սեփական ընտանիքը պաշտպանելու ճամբով արիւն հեղելը եւ տակաւին արդար է այդ ուղղութեամբ մղուած կրիւը։
Թուրքիա դափ ու թմբուկով մտաւ պատերազմի մը մէջ, որուն արդարութիւնը վիճելի է համաշխարհային մարդկութեան դիմաց։ Բացի մէկ-երկու երկիրներէ արար աշխարհ կը դատապարտեն Թուրքիոյ Սուրիոյ դէմ գործադրած յարձակողական պատերազմը։ Այդ պատերազմի ետին Թուրքիոյ կառավարութեան կողմէ ներկայացուած պատճառաբանութիւնը բացարձակապէս համոզիչ չի թուիր որեւէ ժողովուրդի դիմաց։ Բայց եկուր տես, որ պետութիւնները ընդհանրապէս կը խուսափին ուրիշ պետութիւնները խածնելէ։ Ժողովրդական ասացուածք ըլլալով գործածուած. «Շունը շան չի խածներ» ասոյթը, այս օրինակին մէջ դիւրաւ կրնանք փոխանցել. «Պետութիւնը պետութեան չի խածներ» ասոյթի։ Արդարեւ բազմաթիւ քաղաքական գործիչներ Թուրքիոյ զինեալ գործողութիւնը դատապարտելով հանդերձ թութակի նման կը կրկնեն անոր իր երկրի սահմաններու անվտանգութիւնը ապահովելու իրաւունքը։ Այդ պահուն մտքով իսկ չէր անցներ հարցնել, թէ արդեօք, ե՞րբ եւ ի՞նչ տեսակ վտանգ մը գոյացած է Թուրքիոյ հարաւային սահմանին վրայ։
Իրականութեան մէջ բոլորը գիտեն, որ այդտեղ իրաւացի վտանգի մը մասին խօսիլը անիմաստ է եւ միւս կողմէ նոյնինքն Թուրքիա է, որ Սուրիոյ քաղաքական պատերազմի սկսած օրէն ի վեր ճամբայ կը բանայ ճիհատիստ ահաբեկիչներուն եւ կ՚ապահովէ անոնց դէպի Սուրիա ներխուժումը։
Ճիշդ ալ նման պայմաններու առկայութեան մէջ իմաստ պիտի ստանայ «չար պատերազմ» ասոյթը։ Ճիշդ է պատերազմը չարիք է։ Կրնանք զայն բնութագրել, որպէս զանգուածային ոճրագործութիւն։ Բայց ո՞վ պիտի համարձակի չարամիտ յարձակողականութեան մը դէմ դիմադրողները ոճրագործ անուանելու։ Այս օրինակին մէջ ոճիրն ալ յստակ է, ոճրագործն ալ։ Եւ այս ծանր մեղադրանքը ո՞վ պիտի կրնայ բեռցնել միայն մէկ դերակատարի ուսերուն, քանի որ յանցագործութիւնն ալ, ոճիրն ալ իր կարգին ունի բազում գործիչներ։
Մեղքը ծանր է, հետեւաբար առանձին ոչ մէկ երկիր պիտի կրնայ ստանձնել անոր պատասխանատուութիւնը։ Իսկ որպէս անկախ պետականութիւն Հայաստանը ինք եւս ի՞նչ պատասխանատուութիւն ունի բոլոր այս պատահածներուն մէջ։ Որքանով արդարացի է Հայաստանի միայն Սուրիոյ հայ փոքրամասնութեան մատնուած վտանգներուն համար ահազանգ հնչեցնելը։ Ինչպէս յանցանքը, նոյնպէս պատասխանատուութիւնը կը վիճակի բոլորիս։ Սա պահուն ոչ ոք կրնայ իր ձեռքերը լուալ եւ արդարութիւն յայտարարել։ Ժողովուրդ մըն է, որ խեղդամահ կ՚ըլլայ աշխարհի աչքերուն առջեւ ու մենք կը փորձենք նոյնիսկ այդ բոլորը անտեսել եւ ապաւինիլ սեփական կեանքի խաղաղութեան։
Պահը օրհասական է բոլորիս համար։
