Մի սէր էլ աւելացաւ իմ սրտում եւ այդ սիրոյ անունը Ստեփանավան է։ Կարծում եմ, ամէն հայաստանցի ինքզինքին պարտք է. մի մեծ Հայաստան է պարտք՝ իր քաղաքներով եւ գիւղերով։ Այո, ամէն հայաստանցի պէտք է առիթ չփախցնի գոնէ աչքի ծայրով տեսնել ներկայիս Հայաստանի եւ Արցախի 59 քաղաքները։ Մայիսի 7-ին առիթ ունեցայ մեկնել Լոռու մարզի Ստեփանավան քաղաքը։ 144 քմ. է Երեւանից, 2,5 ժամից կարելի է հասնել։ Երբ մօտենում ենք քաղաքին, ծառերը կարծես խոնարհւում են հիւրի առջեւ եւ արեգակը բազմապատկում իր շողերը ծառերի արանքից։ Եւ ահա հրապարակը։ Ահա նա՝ Ստեփան Շահումեանը, որի անունով Ջալալօղլի քաղաքը 1923-ին վերանուանուեց Ստեփանավան։ Քաղաքի ծննդեան օրը 1810 թուականն է. Ստեփանավանի գերեզմանատանը կայ յուշաքար այդ մասին. «Աւանս հիմնեց որդին իշխան Դաւիթ Հասան-Ջալալեանց՝ 1810»։ Ստեփան Շահումեանի արձանը վեր է խոյանում աչքիդ առաջ, տակնուվրայ անում իր երիտասարդ յեղափոխական ոգով։ Արձանը տեղադրուել է 1982-ին։ Քանդակագործը Արա Յարութիւնեանն է։ Սովորաբար մարդուն քարի մէջ մարմնաւորելով՝ արձանացնում են, հաղորդելով ինչ-որ մի գաղափար, սակայն Ստեփանավանի Շահումեանը կարծես դուրս է պրծնում արձանից եւ եթէ գաղափար է մարմնաւորում, ապա դա մշտադալար երիտասարդ ոգին է, տեսանելի տարբեր դիտակէտերից։ Արձանը դիմակայում է քամիների շրջապտոյտին։ Իր դիրքն ու Ճարտարապետական լուծումը դարձնում են նրան աշխարհակեդրոն, իսկ մնացածը՝ իմպրովիզացիայ է՝ ամպերի երթը, օրուայ գունային տրամադրութեան փոփոխութիւնները, վերջապէս, դարի անկայութիւնը։
Քայլելով առաջ, հասնում ենք Ստեփան Շահումեանի տուն-թանգարանին։ Ստեփան Շահումեանը ծնուել է 1878-ին Թիֆլիսում, Ջալալօղլի եկել էր ընկերոջ հետ 1895-ին։ Յետոյ կրկին 1899-ին։ Հանդիպել էր Եկատերինա Տէր-Գրիգորեանին եւ ամուսնացել նրա հետ։ Որքա՞ն էր մնացել այստեղ, երեւի մէկ տարի։ Թանգարանը փակ էր թագաժահրի առիթով, մտնել հնարաւոր չէր, սակայն ապակիներից ներս նայելով ես տեսայ մի տուն առմուտքով։ Իսկական տուն էր։ Զարմացայ. ինչպէ՞ս թէ տուն՝ թանգարանում։ Պարզեցի, որ այդ տան մէջ էր նա ապրել, աներոջ՝ Սերկէյ Տէր-Գրիգորեանի տունն էր, որը 1934-ին վերածուեց թանգարանի, իսկ Ստեփան Շահումեանի 100-եակին բացուեց արդէն մեծ թանգարանը, որը իր մէջ նեռարեց այս սպիտակ տունը առմուտքով։ Այդ հոյակապ մտայղացումի հեղինակը Սերվետ Պօղոսեանն էր։
Ստեփանավան քաղաքի փողոցները, հրապարակները, սանդուխների աստիճանները ամբողջովին պատած էին խատուտիկներով։ Քայլում էիր դեղին ծաղկած խատուտիկագորգով։ Ծաղիկները դուրս էին գալիս իրենց համար սահմանուած այգու ծաղկանոցներից եւ յայտնւում ոտքի տակ։ Մայիսի 9-ին, երբ տօնում էինք յաղթանակի 75-ամեակը, տեսայ, թէ ինչպէս են խատուտիկներից մաքրում Անյայտ Զինուորի արձանի հարթակը…։
Շարունակելի
