- Նաւը շատ մեծ չէ։ Բայց Սեւանի ափամերձ աւաններուն համար տնտեսական, ռազմավարական նշանակութիւնը անհամեմատելի կրնայ ըլլալ, եթէ խոչընդոտներ չստեղծուին եւ զայն կարենամ լիճ հասցնել։
- Առասպելական պատկեր է ձեր ստեղծածը Պարոն Հէրեան. նաւ մը լերան վրայ։ Թէեւ, նոր չէ այս տեսարանը. ունեցեր ենք Նոյան Տապանը սա դիմացի սարի կատարին։
Արա Հէրեանը, հեռաւոր նաւարկութիւններու քաջարի նաւապետը, յաջողած է Պաթումէն նաւ մը առնել, շոգեկառքով Երեւան բերել, ապա զայն հանել մինչեւ Քանաքեռի բարձունքները։ Օրուան վերջին ժամերուն, փոխադրութեան համար վարձուած գիւղացիներն ու անոնց եզները հանգիստի քաշուած են, իսկ ան, գիւղի Ս. Յակոբ եկեղեցւոյ մէջ ամփոփուած է իր խոհերուն մէջ.
- Պարոն ստուգաբանութիւն, այս նաւը հանրապետութեան համար յոյսի խորհրդանշան կրնայ ըլլալ։
- Պատմականօրէն, «նաւ» բառը մեր հոգեւոր գրականութեան մէջ, ճարտարապետութեան մէջ, բանաստեղծութեան մէջ միշտ յոյս եւ փրկութիւն խորհրդանշած է։ Ան եւ անոր յարակից բառերը՝ «նաւահանգիստ», «խարիսխ», «առագաստ»՝ ստեղծեր են փոխաբերութիւններ եւ նմանարկութիւններ՝ հարստացուցեր եւ պատկերալից դարձուցեր են մեր լեզուն։ Պարոն Հէրեան, այս եկեղեցին, որուն մէջ գտեր էք մտքի խաղաղութիւն, «նաւ» մըն է, ֆրանսերէն, պուլկարերէն, ռուսերէն nef, իտալերէն navata, սերպերէն, փորթուկալերէն, անգլերէն nave, լեհերէն nawa, քանզի ճարտարապետութեան մէջ «նաւ» կը կոչուի եկեղեցւոյ հիմնական մասը, սիւնաշարերու միջեւ, հաւատացեալներուն համար սահմանուած տարածութիւնը։ Ան կը գտնուի խորանին եւ մուտքի սրահին միջեւ։ Ունեցեր ենք «միանաւ» եւ «եռանաւ» եկեղեցիներ։ Պազիլիք տեսակի շինութիւններ են անոնք։ «Եռանաւ» է այն եկեղեցին, որ ունի զոյգ սիւնաշարերով բաժնուած երեք «նաւ». կեդրոնական, աւելի լայն եւ բարձր նաւը, որ արեւելեան կողմէն կ՚աւարտի կոնքով՝ ու անոր հիւսիսային եւ հարաւային կողմերը՝ եւս երկու նաւ՝ «կողային նաւեր»։ Մեր հնագոյն «եռանաւ» եկեղեցիներն են Քասաղի, Աղցի, Երերուքի եւ Եղուարդի տաճարները, Ծիծեռնավանքը, Դուինի կաթողիկէ եկեղեցին։ Իսկ չէ՞ որ դուք նաւերը անշարժ պահելու համար ծովու յատակին կը նետէք խարիսխ, նոյնպէս՝ եկեղեցիները ամրացուած կ՚ըլլան երկրին՝ «գետնախարիսխ»ով, այսինքն, ամբողջ շինութիւնը կրող, յաճախ աստիճանաւոր պատուանդանով։ Եւ եթէ «նաւ» մըն է տաճարը, անկասկած պիտի ունենար «առագաստ»։ Հայկական ճարտարապետութեան մէջ «առագաստ» կը կոչուին այն չորս եռանկիւնաձեւ գոգաւոր կամարները, որոնց շնորհիւ բազմանկիւն կամ կլոր թմբուկը, իր գմբէթով եւ վեղարով՝ կը նստի տաճարին վրայ։ Ամենագեղեցիկը՝ Արենիի Ս. Աստուածածին եկեղեցին, Մոմիկ ճարտարապետին շինածը 1321 թուականին։ Ապշեցուցիչ ստեղծագործութիւն Պարոն Հէրեան. չորս միակտուր «առագաստ»ներ, որոնց վրայ քանդակուած են չորս աւետարանիչներու խորհրդապատկերները. մարդը, առիւծը, ցուլը եւ արծիւը։ Իսկական քերթուած մը։
- Իսկ մենք, հայազգի ծովագնացներս գիտենք եւ դեռ երկիւղածութեամբ կը կարդանք Նարեկացիի այն տողերը, ուր բանաստեղծը մանրամասնօրէն կը նկարագրէ Վանայ լիճի մէջ «վայրենի ալիքներէն խորտակուած» եւ ծովամոյն դարձած նաւ մը՝ ղեկը գալարած, կայմը խլուած, առագաստը պատռած, առասանները խզուած, խարիսխին ապաւինութիւնը լուծուած...
- Ըստ Նարեկացիի, կեանքը հոգիին նաւուղղութիւնն է, մարմինը՝ անոր նաւը։ Բանաստեղծը կ՚ուզէ գիտնալ. արդեօք իր նաւաբեկ հոգին դարձեալ պիտի կենդանանա՞յ. «Իցէ՞ արդեւք տեսանել զփշրեալս նաւ ողբալի հոգւոյս ողջացեալ»։ Պարոն Հէրեան, ծանօ՞թ էք Վահան Թէքէեանին։ Ձեզի տարեկից պոլսահայ բանաստեղծ մըն է, կը սիրէ իր գործերուն մէջ խորհրդանշաններ գործածել։ Այս տարի լոյս ընծայած է նոր գիրք մը, որուն մէջ հաճոյքով կարդացի «Եկեղեցին Հայկական» անուն բանաստեղծութիւնը։ Հոն գտայ հետաքրքրական փոխաբերութիւններ. «Եկեղեցին հայկական... կարծես նաւ մ՛է ծփուն», «Եկեղեցին հայկական՝ ծովուն դիմաց ալեկոծ՝ նաւահանգիստ մ՛է խաղաղ»։
- Պարոն ստուգաբանութիւն, ես ալ մեր պետականութիւնը կը դիտեմ որպէս ազգին «նաւ»ը։ Թող ան ունենայ իմաստուն եւ հեռատես նաւապետներ ու հասնի հեռաւոր հորիզոններ։
- Հասնի հեռաւոր հորիզոններ։
