Մի քանի կարծիք Հայաստանի, հայերու եւ անոնց մարտունակութեան մասին

ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ

Ամէն քա­ղաքա­կիրթ մարդ պի­տի ծա­նօթա­նայ հա­յերի ցե­ղաս­պա­նու­թեանը։ Յատ­կա­պէս գրո­ղը, բա­նաս­տեղծը։ Հրա­շալի ռուս բա­նաս­տեղ Սեր­կէյ Գո­րոդեց­կին (1884-1967) 1916-ին պի­տի մեկ­նէր Կով­կա­սեան ռազ­մա­ճակատ որ­պէս ռազ­մա­կան լրագ­րող։ Այդ քայ­լին նա գնաց՝ շփո­ւելով մեծն Թու­մա­նեանի հետ, ով յոր­դո­րեց նրան. «Դուք բա­նաս­տեղծ եք, իսկ պոէզիան դա կեան­քի ճա­նաչո­ղու­թիւնն է։ Հա­կառակ դէպ­քում նա հար­կա­ւոր չէ։ Դուք կը տես­նէք սար­սա­փելի կեանք, ժո­ղովրդի կեան­քը մա­հուան եզ­րին։ Գրէք այդ մա­սին, ինչ կը տես­նէք, եւ դա կը լի­նի պոէզիա»։ Հայ փախստա­կան­նե­րի ճամ­բա­րը տես­նե­լով՝ Գո­րոդեց­կին գրեց. «Սիրտս ար­դէն կոշ­տա­ցել էր... պա­տերազ­մի տպա­ւորու­թիւննե­րից, բայց երբ լեռ­նա­յին արե­ւը լու­սա­ւորեց փախստա­կան­նե­րին, ես չկա­րողա­ցայ ինձ զսպել եւ ար­ցունքնե­րը յոր­դե­ցին աչ­քե­րիցս։ Ես յան­կարծ հաս­կա­ցայ, թէ ինչ է նշա­նակում ժո­ղովրդա­կան աղէտ։ Այն վայրկեանը յա­ւերժ մտեր­մացրեց ինձ Հա­յաս­տա­նի հետ»։ Ռուս գրող Ատ­րէյ Պի­տովը (1937-2018) խոս­տո­վանել էր. «Մին­չեւ հի­մա ամա­չում եմ, որ իմա­ցայ եղեռ­նի մա­սին 30 տա­րեկա­նում»։ Իսկ «Հա­յաս­տա­նի դա­սերը։ Ու­ղեգրու­թիւն»։ Գրքում Պի­տովը գրեց.

«Այնպի­սի տպա­ւորու­թիւն է, որ Հա­յաս­տա­նում չկայ պատ­մութեան սկիզբ – նա միշտ եղել է։ Եւ իր յա­ւեր­ժա­կան գո­յատեւ­ման ըն­թացքում օծել է ամէն քարն ու ամէն քայ­լը։ Երե­ւի չկայ այնպի­սի գիւղ, որը չլի­նէր հնում մայ­րա­քաղաք, չկայ բլուր, որի շուրջ չըն­թա­նար վճռա­կան մարտ, չկայ քար, որի վրայ արիւն չի հե­ղել եւ չկայ մարդ, որն ան­տարբեր լի­նի այս ամէ­նի նկատ­մամբ»։

Հպարտ եմ, ու­նե­նալով իմ հրա­մանա­րու­թեան տակ հայ կա­մաւոր­ներ, որոնք փայ­լուն կեր­պով կռո­ւեցին եւ մեծ բա­ժին յաղ­թա­նակը իրենցն է։ 1918 թիւ. Հոկ­տեմբե­րի 19-ին. անգլիացի կե­ներալ Էդ­մունդ Ալ­բե­նին Երու­սա­ղէմ քա­ղաքը գրա­ւելու առի­թով։

Ալեք­սանդր Մալ­կե­վիչ, լրագ­րող, քա­ղաքա­գէտ.

Եթէ Ալիեւը հա­մարում է, որ Լեռ­նա­յին Ղա­րաբա­ղի տա­րած­քը Ատրպէյ­ճա­նի ան­բա­ժան մասն է եւ հա­րուա­ծում է բնակ­չութեանը մի­ջազ­գա­յին հա­մաձայ­նագրով ար­գե­լուած զի­նատե­սակով, ապա դա ոչ այլ է, քան ցե­ղաս­պա­նու­թիւն, իր քա­ղաքա­ցինե­րի կան­խամտա­ծուած ոչնչա­ցում։

Ռազ­մա­կան փոր­ձա­գէտ Մի­խայիլ Խո­դար­յո­նոկ՝ «Ատրպէյ­ճա­նական բա­նակը 5 օրո­ւայ ըն­թացքում չի կա­րողա­ցել լու­ծել նոյ­նիսկ առա­ջին օրո­ւայ հա­մար իր առ­ջեւ դրո­ւած խնդի­րը» («Ռո­սիա-1» հե­ռուստաալի­քի «60 րո­պէ» հա­ղոր­դում)

«Պետք է ու­ղիղ ասել, որ Ատրպէյ­ճա­նը ծրագ­րել, նա­խապատ­րաստել եւ յար­ձա­կողա­կան գոր­ծո­ղու­թիւն է սկսել։ Հինգ օրը շա՞տ է, թէ՞ քիչ։ Վեց օրում Իս­րա­յէլը լիովին ջախ­ջա­խել է իրեն մի ան­գամ գե­րազան­ցող արա­բական դա­շին­քին, 3 օրում Կար­միր բա­նակը գրա­ւել է Քյո­նիգսբեր­գը։ Ինձ թւում է, որ 5 օրո­ւայ ըն­թացքում Ատրպէյ­ճա­նի զի­նուած ու­ժերն ան­գամ օրո­ւայ խնդիր­նե­րը չեն կա­րողա­ցել լու­ծել։ Իլ­համ Ալիեւն ար­դէն բաց է թո­ղել «աս­տե­ղային ժա­մը», քա­նի որ նշա­նակա­լի ար­դիւնքներ չկան, չեն կա­րողա­ցել վերցնել ո՛չ Ֆի­զու­լին, ո՛չ Մար­տա­կեր­տը, ոչ մի խնդիր չեն կա­րողա­ցել լու­ծել»,- նշել է Խո­դար­յո­նոկը։

«Ինձ թւում է, որ նոյ­նիսկ նրանց զի­նամ­թերքն է սպառ­ւում. եւս 2-3 օր եւ այս պա­տերազ­մը կը թու­լա­նայ։ Պա­տերազ­մել պէտք է արագ, յա­ջողու­թեան պէտք է արագ հաս­նել։ Թէ չկա­րողա­ցաք ձեր առ­ջեւ դրո­ւած այս խնդիր­ներն առա­ջին եր­կու օրում լու­ծել, ու­րեմն նոյ­նիսկ եր­կու շա­բաթո­ւայ մէջ չէք լու­ծի, եւ ար­դիւնքում թոյլ փոխ հրաձ­գութիւննե­րը կը մնա­նայ»,- յա­ւելել է ռազ­մա­կան փոր­ձա­գէտը։

«Հաս­կա­նալու հա­մար, թէ ին­չու Ատրպէյ­ճա­նի մօտ մար­տա­կան գոր­ծո­ղու­թիւններ իրա­կանաց­նելն այնքան էլ յա­ջող չի ստաց­ւում, անհրա­ժեշտ է հա­յեացք գցել 1990-ական­նե­րին՝ տես­նե­լու, թէ ին­չու նրանք այդ ժա­մանակ գրե­թէ ամէն բան կորցրին։ Ատրպէյ­ճա­նի բնակ­չութեան շրջա­նում զի­նուո­րական ծա­ռայու­թիւնը եր­բե­ւէ ժո­ղովրդա­կանու­թիւն չի վա­յելել։ Խորհրդա­յին, այ­նուհե­տեւ ռու­սա­կան բա­նակում 30 տա­րուայ ծա­ռայու­թեանս ըն­թացքում ես գէթ մէկ ատրպէյ­ճանցի օդա­չու չեմ տե­սել։ Գու­ցէ ըն­կերներս աւե­լի յա­ջողակ են եղել, հա­մենայնդէպս, իմ հարցրած­նե­րից որե­ւը մէ­կը նոյնպէս չի տե­սել։ Ժա­մանա­կին, երբ Ատրպէյ­ճա­նում տե­ղակա­յուած էր 4-րդ հա­մազօ­րային բա­նակը, այնտեղ պար­բե­րաբար զօ­րահա­ւաքա­յին վար­ժութիւններ էին իրա­կանաց­ւում, պա­հես­տա­զօրից Ատրպէյ­ճա­նի քա­ղաքա­ցինե­րի էին կան­չում, փոր­ձում էին գու­մարտակ­ներ եւ մօ­թօհ­րաձգա­յին ստո­րաբա­ժանումներ հա­ւաքել, սա­կայն այդ ամէ­նը շատ վատ էր ստաց­ւում։ Ին­չո՞ւ։ Քա­նի որ ում կան­չում էին, պարզւում էր՝ ան­ցեալում կա՛մ խո­հարար է եղել, կա՛մ հաց կտրող, կա՛մ հնո­ցապան կա՛մ էլ ռազ­մա­կան շի­նարա­րական ջո­կատի զին­ուոր»։

Ար­տակ Զէյ­լա­նեան. Ի տար­բե­րու­թիւն առա­ջին պա­տերազ­մի այս պա­տերազ­մը տեխ­նո­լոգիական է. դրո­ներ, անօ­դաչու սար­քեր... նաեւ պա­տերազմ է գնում վիր­տո­ւալ տա­րած­քում.

Նի­կոլ Փա­շինեանի BBC World News-ին տո­ւած հար­ցազրոյ­ցից մի հա­տուած։

«Եւ Ար­ցա­խը, այո՛, Հա­յաս­տան է, հա­յերի եր­կիր է, որով­հե­տեւ միշտ այնտեղ բնակ­չութեան 80 եւ աւե­լի տո­կոսը եղել են հա­յեր։ Եւ այ­սօր էլ այդպէս է։ Եւ ի՞նչ փրոպ­լեմ կայ սրա հետ։ Ատրպէյ­ճանն ու­զում է, որ այնտեղ հա­յեր չապ­րեն։ Դրա հա­մար էլ այ­սօր ահա­բեկիչ­նե­րի աջակ­ցութեամբ յար­ձա­կուել է Լեռ­նա­յին Ղա­րաբա­ղի վրայ։ Եւ ի՞նչ է առա­ջարկւում, որ Լեռ­նա­յին Ղա­րաբա­ղի հա­յերն ասե­լու են՝ քա­նի որ դուք ահա­բեկիչ­ներ էք, ու­րեմն մենք հրա­ժար­վո՞ւմ ենք մեր ար­մատնե­րից։ Չի կա­րող լի­նել նման բան»։

ՌԴ Պետ­դումա­յի պատ­գա­մաւոր Կոնստան­տին Զա­տու­լին.

-Կար­ծում եմ՝ աշ­խարհի քար­տե­զում շու­տով կը յայտնո­ւի նոր ճա­նաչո­ւած պե­տու­թիւն՝ Ար­ցա­խի Հան­րա­պետու­թիւն անուամբ։ Ար­ցա­խի մի­ջազ­գա­յին ճա­նաչու­մը այ­լընտրանք չու­նի։ Ար­ցա­խը ան­կա­խացել է 1991թ.-ին եւ ժա­մանակն է ար­դէն, որ ճա­նաչո­ւի նրա ան­կա­խու­թիւնը։ Ան­կա­խու­թեան ճա­նաչու­մը այ­լեւս կը բա­ցառի ատրպէյ­ճա­նական ագ­րե­սիան, կ՚ապա­հովի Ար­ցա­խի անվտան­գութիւ­նը։ ՌԴ-ն որ­պէս Հա­յաս­տա­նի դաշ­նա­կից՝ պէտք է լի­նի Ար­ցա­խի ան­կա­խու­թեան առա­ջին ճա­նաչող­նե­րից մէկը։