Մէկ երկու խօսք Սահակ Սրբազանին

ՍԵՒԱՆ ՏԷՅԻՐՄԵՆՃԵԱՆ

[email protected]

Սիրելի Սրբազան,

Շատեր թե­րեւս չկա­րենան հասկնալ այն կապն ու մտեր­մութիւ­նը, զոր կը միաց­նէ մեզ՝ քեզ ու զիս, ինչպէս նաեւ ին­ծի նման խումբ մը մար­դի­կը, որոնք այ­սօր թէեւ ցրուած են քա­ղաքիս տար­բեր արուար­ձաննե­րը, հե­ռացած են թե­րեւս եկե­ղեց­ւոյ ան­մի­ջական շրջա­նակէն, սա­կայն վստա­հաբար առանց շշու­կի կը հե­տեւին բո­լոր պա­տահար­նե­րուն, առա­ւել եւս՝ վեր­ջին զար­գա­ցումնե­րուն։ Շուրջ 35 տա­րի առաջ, երբ մեր մա­նուկ քայ­լե­րը մեզ կ՚առաջ­նորդէին Քնա­լը կղզիի Ս. Գրի­գոր Լու­սա­ւորիչ եկե­ղեցին, հոն քեզ է որ կը տես­նէին մեր աչ­քե­րը։ Պար­տէ­զին մէջ տաս­նեակ մա­նուկներ, պա­տանի­ներ քու առաջ­նորդու­թեամբ կը մօ­տենա­յին եկե­ղեցիին, կը ծա­նօթա­նային անոր հա­րազատ ու աւան­դա­կան մի­ջավայ­րին։ Դուն մեզ­մէ աւե­լի բախ­տա­ւոր էիր. տա­րիքիդ բեր­մամբ աւե­լի վաղ մուտք գոր­ծած էիր հոն, շնչած էիր այդ մի­ջավայ­րը, որ ստեղ­ծուած էր Շնորհք Պատ­րիար­քով քիչ մը եւ շատ մըն ալ Մես­րոպ Աբե­ղայով, որ ան­ծա­նօթ վայ­րէ մը դեռ նոր հա­սած Մար­մա­րայի այդ չքնաղ կղզին՝ կը փոր­ձէր նոր շար­ժում մը յա­ռաջ բե­րել։

Հե­տագայ տա­րինե­րը քեզ ու զիս, ու մեզ, այդ շրջա­նակին մէջ գտնուող մա­նուկնե­րը, պա­տանի­ները, երի­տասարդնե­րը, տա­րաւ տար­բեր վայ­րեր, բայց եւ այնպէս, այդ երա­նելի օրե­րու անուշ բոյ­րով օծուած մեր կեան­քե­րը ան­տե­սանե­լի օղակ­նե­րով կա­պուած են իրա­րու։ Այ­լա­պէս ինչպէ՞ս պի­տի կրնա­յինք տաս­նա­մեակ­ներ անց վերստին մենք մեզ գտնել Երե­ւանի կամ Պոլ­սոյ մէջ սե­ղանի մը շուրջ ճա­շելու ժա­մանակ, Գէոր­գեան Ճե­մարա­նի սե­նեակ­նե­րէն ներս եր­բեմն ալ, ինչպէ՞ս պի­տի բա­նայինք մեր սրտե­րը մտեր­մութեամբ ու քաղցրու­թեամբ խօ­սելու ան­ցած օրե­րէն, դժգո­հելու նաեւ ներ­կա­յէն, խոր­հուրդներ տա­լու սա կամ նա հար­ցին շուրջ կամ քննա­դատե­լու Մես­րոպ Սրբա­զանը, որ սկզբնա­պատ­ճառներն էր մեր աճու­մին, սա­կայն նաեւ աղ­բիւրը մեր բար­կութիւննե­րուն՝ հե­տագա­յի իր ըն­թացքով (ո՞վ գի­տէ, իր հի­ւան­դութիւնն էր թե­րեւս մե­ղաւո­րը)։

Եւ, սրբա­զա՛ն, մեր ամէ­նէն երէցն էիր, օրի­նակ էիր մե­զի, առա­ջինն էիր որ քա­հանա­յական ձեռ­նադրու­թիւն ու վե­ղար ստա­ցար (շատ լաւ կը յի­շեմ այդ օրը, խո­րանին վրայ քշո­ցակիր էի), մեր հպար­տութիւնն էիր, մեր՝ որ Քնա­լըի այդ պզտիկ կղզիէն ամ­բողջ Պո­լիսը մեզ­մով լեց­նե­լու ելած էինք։ Քու յա­ջողու­թիւնդ՝ մերն էր, քեզ­մով մենք կը ցնծա­յինք նաեւ...

Ի՞նչ պէտք խօս­քը եր­կա­րելու, երբ պի­տի չփո­խուի իր ուղղու­թիւնը։ Եպիս­կո­պոս ձեռ­նադրու­թեանդ պա­րագա­ները յի­շեց­նե­լու հար­կին տակ կը զգամ ինքզինքս։ 2008-ին, երբ նոր հան­րութեան յայ­տա­րարուած էր Մես­րոպ Սրբա­զանի անո­ղոք հի­ւան­դութեան մա­սին, Գա­րեգին Բ Կա­թողի­կոսը, տե­ղին կար­գադրու­թեամբ մը, թե­րեւս առանց սպա­սելու Պո­լիսէն գա­լիք դի­մու­մի մը, թե­րեւս սպասցնե­լով եր­կու այլ թեկ­նա­ծուի հա­մար եղած դի­մումնե­րը, զուտ կա­թողի­կոսա­կան իշ­խա­նու­թեանը ապա­ւինե­լով քեզ կը ձեռ­նադրէր եպիս­կո­պոս։ «Սա­հակ Եպիս­կո­պոսն ալ թող ըլ­լայ մեր թեկ­նա­ծուն», ըսած էր կա­թողի­կոսը անձնա­կան զրոյ­ցի մը ժա­մանակ։ Չը­սէր իսկ՝ այդ պայ­մաննե­րու տակ կա­տարուած եպիս­կո­պոսա­կան ձեռ­նադրու­թեան այլ իմաստ մը վե­րագ­րել ան­կա­րելի էր։ Եւ, հա­ւատա՛ սրբա­զան, մենք այդ թուակա­նէն սկսեալ մին­չեւ այ­սօր, ար­ժա­նաւոր այլ թեկ­նա­ծու մը չու­նե­ցանք մեր միտ­քե­րուն մէջ, քան քեզ։ Գոր­ծը, որ Մես­րոպ Սրբա­զանով սկսած էր, ո՞վ կրնար աւե­լի ար­դիւնա­ւէտ կեր­պով շա­րու­նա­կել քեզ­մէ բա­ցի։ Ո՞վ կրնար շարժման ան­ցը­նել, խան­դա­վառել, ոգե­ւորել երի­տասարդնե­րը, մա­տաղ սե­րունդը, եթէ ոչ դուն, որ քա­րոզե­լու, պատ­մե­լու, խօ­սելու անօ­րինակ տա­ղան­դովդ ար­դէն իսկ գրա­ւած էիր նոյ­նիսկ քեզ չճանչցող, կամ ճանչցող սա­կայն թե­րահա­ւատու­թեամբ քե­զի մօ­տեցող մար­դոց սիր­տերն ու հո­գինե­րը։

Սի­րելի սրբա­զան,

Նա­մակդ պոռթկում մըն էր։ Կը մատ­նանշես կէ­տեր, որոնք յայտնի էին ար­դէն շա­տերուն, սա­կայն քեզ­մով հաս­տա­տուե­ցան։ Մա­մու­լէն հե­տեւե­ցայ նաեւ ՎԱ­ՏԻՓ-ի ելոյ­թիդ։ Սա­կայն կը կար­ծե՞ս որ բա­ներ մը պի­տի կա­րենան փո­խել։ Ես խիստ կաս­կա­ծող եմ, սի­րելի սրբա­զան։ Մինչ աթո­ռը ապօ­րինա­բար գրա­ւած Աթէ­շեանը զա­նազան­նե­րու անու­նով կնքեալ շքան­շաննե­րով կը գրա­ւէ նաեւ հա­մայնքիս բա­րերար­նե­րը, որոնք ո՛չ մէկ առար­կութիւն կ՚ու­նե­նան, ծպտուն իսկ չեն հա­ներ, կամ նոյն այդ Վա­տիփին մար­դի­կը երբ կը մա­շեց­նեն նա­խագա­հին դու­ռը՝ կը կար­ծե՞ս որ լուրջի պի­տի առ­նուին ըսած­ներդ կամ անոնք պի­տի ու­զե՞ն ար­դեօք ընդդի­մանալ իրենց իսկ մեղ­սակցու­թեամբ ստեղ­ծուած այս վի­ճակին։ Ազ­նիւ ու ան­կեղծ խօս­քերդ ձայն բար­բա­ռոյ յա­նապա­տի պի­տի չմնա՞ն մի­թէ, սի­րելի բա­րեկամ... Երբ այսպէս է կարգն աշ­խարհի՝ օձե­րու պէս խո­րագէտ ու աղաւ­նի­ներու նման միամիտ գոր­ծել հարկ չէ՞։

Շատ լաւ կը յի­շեմ 1990-ի պատ­րիար­քա­կան ընտրու­թեան նա­խօրէն։ Մես­րոպ սրբա­զանը տա­կաւին չէր ամ­բողջա­ցու­ցած 35 տա­րեկա­նը ու այդ ժա­մանա­կուան աթէ­շեան­նե­րը հա­զար ու մի խնդիր­ներ կը յա­րու­ցէին։ Քնա­լըի հո­վուա­տու­նը մե­ղուա­բոյն մըն էր։ Մենք՝ պա­տանի­ներս ու երի­տասարդներս թռու­ցիկներ կը բաժ­նէինք Պոլ­սոյ զա­նազան թա­ղերուն մէջ՝ Հի­սարէն մին­չեւ Թոփ­քա­փու, մինչ Մես­րոպ Սրբա­զանը ճա­կատ յար­դա­րած ամէն օր քննար­կումնե­րու մէջ էր։ Իր շուրջին­նե­րը ամե­նազօ­րաւոր­նե­րը չէին, իշ­խաննե­րը չէին թէեւ, սա­կայն որակ մը սկսած էինք կազ­մել օրէ օր։ Մա­մու­լին ցե­խար­ձա­կումներն ալ չէին դադ­րեր։ Եւ օր մըն ալ Ս. Փրկի­չին ատե­նապե­տը՝ հան­գուցեալ Փի­լօ Աթան եկած էր հո­վուա­տուն։ Իր այ­ցե­լու­թիւննե­րը հետզհե­տէ շա­րու­նա­կական դար­ձած էին։ 14 տա­րեկան պա­տանի մըն էի ու ան­շուշտ չեմ գի­տեր թէ ին­չեր խօ­սուած էին, սա­կայն գի­տէի որ Աթա­նին ներ­կա­յու­թիւնը մեծ յաղ­թա­նակ մը նկա­տուած էր։ 1998-ին ալ նոյ­նը չէ՞ր պատ­կե­րը։ Գի­շերա­յին քա­նի՞ ժո­ղով­ներ տե­ղի ու­նե­ցան ար­դեօք պատ­րիար­քա­րանին մէջ, որոնցմէ մէ­կուն ես ալ մաս­նակցած էի։

Կը գան­գա­տիս, սրբա­զա՛ն, թէ քեզ առան­ձին թո­ղած են։ Որո՞նք էին հետդ։ Ճա­կա՞տ մը ստեղ­ծած էիր ար­դեօք, պայ­քար մը կա՞ր, մին­չեւ լոյս խորհրդակ­ցութիւննե՞ր կ՚ըլ­լա­յին բնա­կարա­նիդ մէջ որ յան­կարծ քու կողմդ գրաւուած հո­գեւո­րական­նե­րը, թա­ղական­նե­րը, հե­ղինա­կու­թիւննե­րը, լրագ­րողնե­րը լքե­ցին քեզ։ Կրօ­նական ժո­ղովի ատե­նապետն ըլ­լա­լով հան­դերձ ինչպէ՞ս եղաւ որ չկրցար, սի­րելի՛ սրբա­զան, պա­ռակ­տում մը ստեղ­ծել, քու կողմդ գրա­ւել կամ տար­բեր կար­ծիքներ յա­ռաջաց­նել նոյ­նիսկ այնտեղ։

Ինչպէ՞ս պէտք է մա­քառիլ սթա­թիւ­քո­յին դէմ։ Պա­տաս­խա­նը, կար­ծեմ, կա­րելի է գտնել մեր ու­սուցչին՝ Մես­րոպ Սրբա­զանին կեն­սագրու­թեան մէջ։ Արա­մին դէմ երբ այսքան մեծ ընդդի­մու­թիւն մը գո­յու­թիւն ու­նի եւ եթէ այդ ընդդի­մու­թիւնը կա­րելի չէ եղած կազ­մա­կեր­պել ու ուղղել նպա­տակի մը՝ կար­ծեմ մե­ղադ­րե­լին անոնք են, որոնք կրնա­յին ու չկրցան հա­մախմբել այդ ընդդի­մու­թեան կա­րողու­թիւննե­րը։

Եր­թա­լու, կեանքդ աւե­լի իմաս­տա­լից զբա­ղումնե­րու տրա­մադ­րե­լու մա­սին կը խօ­սիս հրա­ժարա­կան-նա­մակիդ մէջ։ Իրա­ւունքդ է, ան­շուշտ։ Բայց որ­պէս եպիս­կո­պոս, որ­պէս եկե­ղեց­ւոյ իշ­խան, որ­պէս հա­մայնքի մը պա­տաս­խա­նատու՝ որ­քա՞ն ճիշդ պի­տի ըլ­լայ նման լքում մը։ Մա­նաւանդ երբ քու մեկ­նումովդ առան­ձին պի­տի մնանք կի­զիչ աթե­շին հետ՝ մեր ձեռ­քե­րը հոն խո­թել փոր­ձե­լով առանց մա­շայի։ Թա­ղական մը չես, որ­պէսզի տեղդ տաս­նեակ­նե­րով մարդ թեկ­նա­ծու ըլ­լայ, այլ ... եպիս­կո­պոս մը, լա՛ւ պատ­րաստուած, ճիշդ այս օրե­րուն հա­մար թե­րեւս պատ­րաստուած մէ­կը...

Հուսկ... Մար­դիկ ժո­ղովուրդի մա­սին ըսածդ սխալ տե­ղեր պի­տի տա­նին, կը տա­նին ալ։ Բայց, սրբա­զա՛ն, դուն ժո­ղովուրդն իսկ չե՞ս։ Սի­նոպ­ցի ըն­տա­նիքի մը զա­ւակ, ծնած Պո­լիս, մայ­րե­նին՝ թրքե­րէնը տղայ մը չէի՞ր, երբ Շնորհք Պատ­րիար­քը կամ Մես­րոպ Աբե­ղան դպաւ քեզ... Հա­յերէ­նով եռա­հատոր վէպ գրե­ցիր դուն, սրբա­զա՛ն, Երու­սա­ղէմի Թարգման­չա­ցին, Մայր Աթո­ռի Գէոր­գեանին տե­սուչ դար­ձար։ Ժո­ղովուրդը եպիս­կո­պոս եղեր եկե­ղեցիով կը զբա­ղի ահա... Ժո­ղովուրդը զայն բարձ ի թո­ղի կը լքէ միայն քո՛ւ լքու­մովդ, հա­ւատա՛...

Սի­րով...