Մէկ քիլօ նուշ, մէկ թաղ վար

ԱՐԱԶ ԳՈՃԱՅԵԱՆ

Հանրա­յին տա­րածքնե­րու բա­ցակա­յու­թեան, ման­կա­պատա­նեկան օրե­րուս թա­ղիս հետ յա­րաբե­րու­թիւնս կը սահ­մա­նափա­կուէր դրացինե­րուս բա­րեւով, պատշգա­մէ-պատշգամ խօ­սակ­ցութիւննե­րով, թա­ղէն աղ­մուկ բարձրա­ցած պա­հուն բո­լոր պատշգամ­նե­րէն ցցո­ւած աչ­քե­րով եւ խա­նութպան­նե­րէն գնու­մի ժա­մանակ կողմնա­կի կա­տակ­նե­րով ու բամ­բա­սանքնե­րով։ Թա­ղը ինքնին իբ­րեւ տա­րածք գոր­ծուն ներ­կա­յու­թիւն կ՚ու­նե­նար, երբ մէկ թաղ վար՝ Նոր Մա­րաշ, անցնիլս պէտք ըլ­լար, որով­հե­տեւ հարկ էր ու­շադրու­թեամբ հա­տէի եռու­զե­ռով լե­ցուն պո­ղոտան։ Եւ քա­նի որ ոս­տի­կանն ու ազ­դա­լոյ­սե­րը գո­յու­թիւն չու­նէին հոն, ինքնա­շարժնե­րը ընդհան­րա­պէս աւե­լորդ ուշադրու­թիւն չէին դարձներ ան­ցորդնե­րուն։ Այդ պատ­ճառնե­րէն մէկն էր, որ ծնողքս չէր ար­տօ­ներ առանց չա­փահա­սի ընկերակցութեամբ անցնիլս այդ պո­ղոտան։

Ամ­րան տաք յետ­մի­ջօրէի մը, հայրս ինձմէ ապսպրեց «մէկ քի­լօ նուշ» բե­րել մեր թա­ղէն եւ Նոր Մա­րաշ անցնիլ միայն հոն­կէ չգտնե­լուս պա­րագա­յին։ Այդ օր փա­փաքս իրա­կանա­ցաւ եւ առ­ջեւս առիթ բա­ցուե­ցաւ առան­ձինս կտրե­լու 9 տա­րեկան փոքր հա­սակիս հա­մար այլա­պէս ար­գի­լուած պո­ղոտան։ Խան­դա­վառու­թեամբ մտայ առա­ջին խա­նու­թը եւ, նկա­տելով, որ ոչ ոք հա­յերէն կը խօ­սէր վա­ճառոր­դին հետ, պար­զա­պէս ըսի՝ «Պատ­տի քի­լօ նուշ» (արա­բերէն՝ մէկ քի­լօ նուշ կ՚ու­զեմ)՝ առանց գիտ­նա­լու նու­շին արա­բերէն չըլ­լա­լը։ Խանութպանը, ոչ իսկ քմծի­ծաղը զսպել փոր­ձե­լու, ցոյց տո­ւաւ մայ­թին կէ­սը գրա­ւած խսի­րէ տոպ­րակնե­րը եւ հար­ցուց՝ «ո՞ր մէ­կը», իսկ ես՝ նոյ­նիսկ նու­շին ինչ ըլ­լա­լը չգիտ­ցած, կը կրկնէի՝ «նուշ, նուշ»՝ յու­սա­լով, որ քա­նի մը ան­գամ ըսելս յան­կարծ լու­սա­բանէր ու­զո­ւածը։ Ի վեր­ջոյ, մեր խօ­սակ­ցութեան լսո­ղաց յա­ճախոր­դուհի մը, նոյնպէս քահ-քա­հը չթաքցնե­լով, ըսաւ՝ «լոզ, պատ­տա լոզ» (ու­զա­ծը նուշ է) եւ պար­կէն նուշ մը վերցնե­լով՝ գրե­թէ չու­նե­ցած ակ­ռա­ներով կտրեց հա­տիկը ու լա­փեց։

Մէկ հա­տիկ նու­շին այդ կո­կոր­դէն իջ­նե­լուն նման ես ալ ան­ցայ գետ­նին տակ։ Ինքնզինքս գտայ մի­ջավայ­րի մը մէջ, ուր խա­նութպա­նին ծի­ծաղը խան­գա­րեց էու­թիւնս։ Այս դէպ­քէն ետք, այդ մեծ պո­ղոտան կտրե­լը կորսնցուց իր հմայ­քը։ Ինքզինքս օտար զգա­ցի այդ վայ­րին մէջ՝ նոյ­նիսկ արագ-արագ անցնե­լով այդ խա­նու­թին առ­ջե­ւէն, որ­պէսզի յան­կարծ խա­նութպա­նը չյի­շէր զիս եւ պա­տահա­րը։ Վայ­րին յառաջա­ցու­ցած ամօ­թի զգա­ցու­մը դար­ձաւ մար­մի­նիս ու ինքնազ­գա­ցողու­թեանս վե­րահսկո­ղու­թեան մի­ջոց, այլ խօս­քով, տա­րած­քը իր իշ­խա­նու­թիւնը պար­տադրեց մար­մի­նիս վրայ։ Մէկ քի­լօ նու­շի պարզ գնու­մը դար­ձաւ կեան­քիս այն ան­կիւնա­դար­ձը, որ ինքնու­թեանս հաս­կա­ցողու­թիւնը առա­ջին ան­գամ տա­րած­քի ընդմէ­ջէն դրսե­ւորեց։ Ան բա­ցայայ­տեց, որ ինքնու­թիւնը ոչ միայն մեր ո՛վ, այ­լեւ՝ ուր ըլ­լալն է։

Տա­րիներ անց, այդ պո­ղոտան փո­խարի­նուե­ցաւ կա­մուրջով մը, որ պատ­ճառ դար­ձաւ կարգ մը շէն­քե­րու փլուզման կամ կի­սաքան­դումին։ Շատ մը ըն­տա­նիք­ներ եւ վա­ճարա­կան­ներ տե­ղահան եղան իրենց տու­նե­րէն կամ խա­նութնե­րէն։ Փո­խուե­ցաւ շրջա­նին դիմագիծը, մո­ռացու­թեան են­թարկո­ւեցան նաեւ շուրջի թա­ղամա­սերու հայ­կա­կան անուանումնե­րը։ Օրի­նակ, կա­մուրջին շի­նու­թեան հետեւան­քով քայ­քա­յուե­ցաւ «Պօ­ղոս Արիս» շրջա­նը. Պօ­ղոս Արիս կա­թոլիկ կղե­րական հայր Պօ­ղոս ծ. վրդ. Արիսն է, որ մեծ աշ­խա­տանք տա­րած է հայ որ­բե­րու հա­ւաքին եւ ոչ միայն։ Մինչ ես, կը շա­րու­նա­կեմ թա­ղերս կո­չել իրենց հայ­կա­կան անուննե­րով եւ գնումներս կա­տարել հա­յերէն լե­զուով,-- թէ­կուզ, որ դի­մացինս հա­յերէ­նի չի տի­րապե­տեր, -- տա­րած­քը կը շա­րու­նա­կէ մար­մի­նիս վրայ պար­տադրել իր իշ­խա­նու­թիւնը, որ կը ստի­պէ ին­ծի բա­նակ­ցութեան մէջ մտնել թաղս հետս կի­սող­նե­րուն հետ։