1.Կար ժամանակ, երբ մենք չունէինք ոչ մի ճշմարտութիւն, բացի գեղարուեստական գրականութիւնից։ Մեր կեանքը համալրուած էր գրականութեամբ։ Հիմա էլ են կարդում, բայց չեն ընթերցում։ Միայն մէջբերումներ են անում. կարճ, յստակ մի միտք, որը լայք էր կ՚ապահովուի Facebook-եան էջում։ Ժամանակները փոխուել են. եթէ նախկինում մենք էինք վազում գրքի հետեւից, ապա հիմա գիրքն է վազում մեր հետեւից, եւ գիրքը այսօր մրցակցում է ահռելի քանակութեան տեղեկատուական նիւթերի հետ։ Յատկապէս բացայայտման, որոնք այլեւս գեղարուեստական բնոյթի չեն, այլ՝ վաւերագրական։
2. Յիշո՞ւմ էք յայտնի արտայայտութիւնը, որ «փողից հոտ չի գալիս»։ Հռոմեական կայսր Վեսպասիանուսը օր ու գիշեր մտածում էր, ինչպէս լեցնի գանձարանը. նա նոյնիսկ պետական պաշտօններն էր վաճառում եւ…տուրք դրեց պետկարանների վրայ։ Երբ որդին կշտամբեց նրան այդ տուրքի համար, Վեսպասիանուսը մօտեցրեց մետաղադրամը քթին եւ ասաց, որ հոտ չի զգում։ Այո՛, իրաւացի էր Վեպասիանուսը, փողից հոտ չի գալիս, բայց այսօրուայ հայաստանեան շատ ԶԼՄ-ից պատուիրատուների փողի հոտն է գալիս եւ դա պոռնկութիւն է։ Սովորաբար պոռնկութիւն ասելով՝ ի նկատի ունեն մարմնավաճառութիւնը, բայց պոռնութիւնը առաջին հերթին մասնագիտական պատիւն ու խիղճը վաճառելն է։
3.Իտալացի գրող Ումբերտօ Էկոն (Umberto Eco, 1932-2017), խօսելով գրականութեան մասին, ասում է.
«Գրականութիւնը ընթերցում են զուարճութեան համար, հոգեւոր զարգացման, գիտելիքների հարստացման, վերջապէս ժամանակը սպանելու համար։ Ըստ էութեան ոչ ոք չի ստիպում մեզ կարդալ այդ նիւթերը, եթէ խօսքը չի գնում դպրոցական ցուցակի մասի»։
Գուցէ Ումբերտօ Էկոն իրաւացի է, բայց հայաստանեան իրականութեան մէջ գիրք կարդալը չէ, բայց գրքի շնորհանդէսը ապահովւում է զուարճալի ցերեկոյթ, որը հնարաւորութիւն է տալիս մէկտեղուել, ելոյթներ ըմբոշխնել (խօսք, երգ), այնուհետեւ լուսանկարուել՝ սկզբից հեղինակի հետ, յետոյ՝ խմբակային։ Այնքան ենք լուսանկարւում, որ այն դառնում է ամենակարեւոր բանը մեր կեանքում։ Պէտք չէ ընդհանրապէս ասել, որ գնում ես կինօ, թատրոն, նիստի, ժողովի, ուղղակի պէտք է ասել հետեւեալը. «Գնում եմ կինօ՝ լուսանկարուելու»; «Գնում եմ այսինչի տարեդարձին՝ լուսանկարուելու», «Մեկնում եմ Վենետիկ՝ լուսանկարուելու»…Տխուր է, որովհետեւ կարեւորը փոխարինւում է երկրորդականով։ Պատճառն ու հետեւանքը փոխւում են տեղերով։
4. Այժմ անդրադառնամ ամենատարածուած երեւոյթին՝ շնորհաւորանքներին։ Գրողը գիրք է գրել եւ տպագրել, նրան ասում են «Շնորհաւորում եմ»։ Նոյնը ասում են նկարչին, որը ցուցահանդէս է բացել կամ երգչին, որը համերգ է երգել. Ո՞ւմ համար է գրողը գիրք գրել. իր համար թէ՞ ընթերցողի։ Ուրեմն ընթերցողին պէտք է շնորհաւորել։ Ֆիլմը ո՞ւմ համար է նկարահանուել։ Եթէ ֆիլմն անյաջող է, հանդիսատեսին թողել է անտարբեր, կարելի է ռեժիսորին շնորհաւորել (ի վերջոյ աշխատանք է կատարել), բայց եթէ ֆիլմը իրօք յուզել է, ապա շնորհակալութիւն պէտք է յայտնել եւ շնորհաւորել ինքզինքին։ Որքա՛ն ենք յոգնել բառերից, որոնք ոչինչ չեն նշանակում։
5. Գրողը աստուած չէ, բայց կապ ունի աստծու հետ։ Գրողը երկու մարդ է. մէկը մասնակցում է կեանքի ընթացքին, իսկ միւսը՝ կողքից հետեւում է։ Չափազանց հետաքրքիր է։
Վիլեամ Սարոյեանի կարծիքով գրողը նա է, ով հասկանալու ունակութիւն ունի. երբ այդ ունակութիւնը ձեռք ես բերում, ապա կիրառելով այն՝ հրաշքներ ես գործում։
Գրող կամ ռեժիսոր լինելը դա մասնագիտութիւն չէ. դա շուրջօրեայ, ցմահ հոգեվիճակ է, որը չի դադարում երբեք։ Եթէ գրողը շօշափում է ինչ-որ նիւթ, ապա ստեղծւում է այնպիսի էներգետիկ դաշտ, որի ձգողական ուժը բերում է այդ նիւթի վերաբերեալ անթիւ մանրամասնութիւններ։ Պատահականութիւն չէ դա. բացում էք հեռատեսիլը եւ իսկոյն այդ նիւթի շուրջ են խօսում, բացում էք համացանցը, առաջին պատահած բանը, որ տեսնում էք, ձեր նիւթին է վերաբերւում, մէկը ձեզ զանգում է հեռախօսով, կրկին այդ նիւթն է շօշափւում։ Եւ արդէն ոչ թէ դուք էք զբաղւում այդ նիւթով, այլ ինքը նիւթն է ձեզ ուղղորդում, իսկ դուք դառնում էք նրա կամակատարը, օրինակ, Փուշկինը չափազանց զարմացել էր, երբ իր «Եւգենի Օնեգին» վէպի հերոսուհին՝ Տատեանան ամուսնացաւ, իսկ Տոլստոյը որպէս հեղինակ չկարողացաւ կանխել Աննա Կարենինայի անձնասպանութիւնը, երբ նա նետեց ինքզինքը գնացքի անիւների տակ…
6. Ինչպէս ասացի, գրողը երկու մարդ է, ուստի սովորաբար գրականութեամբ զբաղուել կարող է տղամարդը։ Ինչո՞ւ։ Որովհետեւ կինը արդէն երկու մարդ է. եթէ նա ընտանիք է կազմել, ապա նա այդ ընտանիքի գլխաւոր սպասաւորն է, մինչդեռ գրականութիւնը պահանջում է տրուել նրան անմնացորդ, լինել առանձնութեան մէջ։ Անշուշտ կան բազմաթիւ կին-գրողներ, բայց դրանք բացառութիւն են կազմում ընդհանուր թուից…
