Մտածումներ Օսման Քաւալայի նամակին առթիւ

Թուրքիոյ մէջ անար­դա­րու­թեան խորհրդան­շա­կան անուննե­րէն մէկն է Օս­ման Քա­ւալա։ Ան վեր­ջերս բան­տարկու­թեան հին­գե­րորդ տա­րին լրաց­նե­լով, նա­մակով մը դի­մեց հա­սարա­կու­թեան։ Սրտցաւ նա­մակ մըն է ան, ուր Օս­ման Քա­ւալան կ՚ըսէ թէ բան­տարկոած Սի­լիվ­րիի ար­գե­լանո­ցէն կը տես­նէ թէ անար­դա­րու­թեան զո­հը դառ­նա­լու խնդրին մէջ ինք միակը չէ։

Ճիշդ է Քա­ւալա­յի այդ հաս­տա­տու­մը։ Թուրքիոյ օրի­նական հա­մակար­գը ամ­բողջո­վին են­թա­կայ դար­ձած է իշ­խող կա­ռավա­րու­թեան։ Դա­տարան­նե­րը այդ գի­տակ­ցութեամբ է որ վճիռ­ներ կ՚ար­ձա­կեն։ Փաս­տա­ցի տո­ւեալ­նե­րու բա­ցակա­յու­թեան կը վճռեն ամե­նածանր պա­տիժ­նե­րը եւ կ՚ընեն ընդհա­կառա­կը բա­ցայայտ յան­ցա­գոր­ծութիւննե­րու դի­մաց։ Մար­դասպան­նե­րու հա­մար կը հնա­րեն ար­դա­րաց­ման կամ պատ­ժի զեղչման ծա­ռայող զա­նազան պատ­րո­ւակ­ներ եւ եթէ պէտք է այդ պատ­րո­ւակ­նե­րով պար­գե­ւի նման պա­տիժ­ներ կը վճռեն։ Իսկ ան­դին, եթէ այդպէ­սը աւե­լի նպաս­տա­ւոր է իշ­խա­նու­թեան հա­մար, չեն վա­րանիր նոյ­նիսկ յան­ցանքներ ստեղ­ծե­լէ։ Այդ ճամ­բուն դի­մելու լա­ւագոյն մի­ջոցն է զրպար­տութիւ­նը։

Ինքնու­թիւնը գաղտնի պա­հուած իբ­րեւ թէ ակա­նատե­սի մը վկա­յու­թեամբ կրնան ծանր մե­ղադ­րանքներ բեռցնել քա­ղաքա­կան գոր­ծիչնե­րու դէմ։ Այդպի­սի օրի­նակ մըն է Տի­յար­պե­քիրի ընտրո­ւած քա­ղաքա­պետ բժիշկ Սել­չուք Մըզ­րաքլը։

Մըզ­րաքլը բան­տարկո­ւած է իր պաշ­տօ­նավա­րած հի­ւան­դա­նոցին մէջ ահա­բեկիչ մը դար­մա­նած ըլ­լա­լու մե­ղադ­րանքով։ Հա­մաշ­խարհա­յին իրա­ւագի­տու­թեան առու­մով անըն­դունե­լի երե­ւոյթ մըն է բժիշ­կի մը հի­ւանդ մը կամ վի­րաւոր մը դար­մա­նելու պատ­ճա­ռաւ պատ­ժի են­թարկո­ւիլը։ Մըզ­րաքլը ի զուր փոր­ձեց ինքզինք պաշտպա­նել Հի­փոք­րա­թեան եր­դումը յի­շեց­նե­լով։ Հա­մաշ­խարհա­յին ըն­դունե­լու­թիւն գտած այդ երդման հա­մաձայն բժիշ­կը եր­բեք նկա­տի չ՚ու­նե­նար իր դար­մա­նածին ինքնու­թիւնը։

Սա­կայն Թուրքիոյ մէջ տի­րող հաս­կա­ցողու­թիւնը հա­սած է այնպի­սի կէ­տի մը, ուր կը յանդգնի մեր­ժել հա­մաշ­խարհա­յին սկզբունքնե­րը եւ կը փոր­ձէ փո­խել Հի­փոք­րա­թեան երդման պատ­ճէ­նը, անոր փո­խանակ որ­դեգրե­լով ազ­գա­յին տար­բերակ մը։ Հա­սած ենք այնպի­սի հանգրուանի մը, ուր անի­մաստ է այ­լեւս այս տե­սակի ընդվզումնե­րը։

Ներ­կայ պա­հուն յոյ­սե­րը պի­տի կա­պենք յա­ռաջի­կայ ընտրու­թիւննե­րուն։ Եթէ թո­ւակա­նը ան­փո­փոխ մնայ եօթը ամիս ետք մեծ հա­ւանա­կանու­թեամբ իշ­խա­նափո­խու­թիւն մը պի­տի կա­տարո­ւի։ Բայց որ­քա­նո՞վ իրա­ւացի է այդ իշ­խա­նափո­խու­թե­նէն մեծ յոյ­սեր ակնկա­լել։

Դի­տելով այ­սօ­րուայ ընդդի­մու­թեան ընդհա­նուր պատ­կե­րը, վախ­նանք որ իշ­խա­նափո­խու­թիւնը հաս­կա­ցողու­թիւննե­րու մեծ փո­փոխու­թիւն մը չի խոս­տա­նար։

Ար­դա­րեւ իշ­խա­նու­թեան գլխա­ւոր մրցա­կիցը հա­մարո­ւող վե­ցեակի հինգ կու­սակցու­թիւննե­րը կը հե­տեւին աջա­կող­մեան քա­ղաքա­կանու­թեան։ Այդ հինգ կու­սակցու­թիւննե­րէն մէ­կուն նա­խագա­հը նա­խապէս կ՚ան­դա­մակ­ցէր գորշ գայ­լե­րու Ազ­գա­յին Շար­ժում Կու­սակցու­թեան։ Եր­կու նա­խագահ­ներ նա­խապէս կը գոր­ծակցէին նա­խագահ Էր­տո­ղանի գլխա­ւորած Ար­դա­րու­թիւն եւ Զար­գա­ցում Կու­սակցու­թեան։ Իսկ հին­գե­րոր­դը, այն կրօ­նամոլ հո­սան­քի ժա­ռան­գութիւնն է, որուն մէջ աճած էր Հան­րա­պետու­թեան ներ­կայ նա­խագա­հը։ Վե­ցերոր­դը՝ որ կը գլխա­ւորէ այս վե­ցեակը Հան­րա­պետա­կան Կու­սակցու­թեան նա­խագահն է, որ կը բնու­թագրէ Թուրքիոյ հիմ­նադրու­թեան տա­րինե­րու պե­տական քա­ղաքա­կանու­թիւնը։

Անոնց վե­րագ­րե­լու ար­ժա­նի միակ յոյսն է մե­նատի­րու­թիւն ծնած նա­խագա­հական հա­մակար­գէն դէ­պի խորհրդա­րանա­կան վե­րադառ­նա­լու խոս­տումը։

Ցա­ւալի է տես­նել թէ այդ դոյզն իսկ յոյ­սը մեծ նշա­նակու­թիւն ու­նե­ցած է 90 մի­լիոն բնակ­չութիւն ու­նե­ցող երկրի մը հա­մար։

[email protected]