Հաստ է մեր մաշկը։ Պատճա՞ռն անոր… Հայու սիրտը տեսաւ կրակ ու աւեր։ Հայու երկիրը տեսաւ արհաւիրք։ Այնուհետեւ, հաստացաւ անոր մաշկը։ Ան է պատճառը, որ այս ազգը բարեպաշտ՝ ինքնամփոփ է եւ խիստ զգայուն օտար ներթափանցումներու դէմ։ Մինչդեռ, մաշկը կարծրացած հայու «մաշկ» բառը զարմանալիօրէն նուրբ է եւ նոսր։ Գիշերային այս խաղաղ ժամուն, յարգելի ընթերցող, ես որոշեցի «մաշկ» բառի անհաւատալիօրէն ծանծաղ պատմութիւնը գրի առնել, երբ հեռատեսիլի պաստառի վրայ գեղագիտական երկու լուրեր ինծի հանդիպեցան. «Բացայայտիր քո մաշկի տեսակը», «Ինչպէ՞ս պաշտպանել մաշկը ձմրան ցուրտից»։ Այժմ, կը փափաքիմ քիչ մը քերել «մաշկ» բառի պատմութիւնը, ոտքէն մինչեւ գլուխ, եւ գրական զբօսանք մը կատարել անոր մակերեսի վրայ։
Խոցելի ենք մենք
Եթէ մաշկ չունինք ուրեմն խոցելի ենք։ Ցուրտ է աշխարհը մեզի համար։ Ահա «մաշկ» բառի հետ հայու իմաստասիրական զրոյցի ամփոփումը։ Հայը «մաշկ» բառով ծածկուեցաւ, որպէսզի մնայ համապարփակ։ Մերօրեայ բանաստեղծուհի Լուսինէ Աթաբեկեան մէկ տողով մէկնաբանեց այս միտքը. «Մեզնից ոմանք ծնւում են անմաշկ…։ Մեզնից ոմանք ծնւում են խոցելի»։ Իսկ Պարոյր Սեւակը, որ հակառակ իր մաշկի ներկայութեան՝ զգաց ցուրտը եւ առանձնութիւնը. «Ներկայ է եւ մաշկս. կարծես թէ մրսում եմ։ / Ծածկ ունեմ եւ չունեմ. տան մէջ էլ դրսում եմ… / Կարօտս ներկայ է»։
Մաշկն մեռեալ
Յարգելի ընթերցող, դժուար է մտածել, թէ «մաշկ» բառը տեղ գտած ըլլար հայկական հոգեւոր գրականութեան մէջ։ Բայց, 6-րդ, 10-րդ, 11-րդ, եւ յաջորդ դարերուն քանի մը աստուածաբան բանաստեղծներ եզակի արտայայտութիւններ ստեղծեցին։ Թիւով շատ չեն անոնք, բայց, ընտիր են եւ պատկերալից։ Ահա, քանի մը մաշկ՝ մարդու, առագաստի եւ հանդերձի. «Զմաշկսն եւ զմորթս խոյոց ներկեալս կարմրով», «Հողմոյն չհանդուրժեալ շարժմանն մաշկ առեալ ծածկոյթ ինքեան», «Եղիա մաշկ էր զգեցեալ»։ Դուք անապատի մէջ մաշկ հագած մարդ նկատա՞ծ էք։ Մատենագիր մը տեսաւ եւ գրի առաւ. «Շրջէր սա յանապատս մաշկահանդերձ»։ Դար մը առաջ Հ. Ղեւոնդ Ալիշանը երկարաշունչ քերթուածի մէջ («Ի սէր նախհարսանեաց գրգարանին Ադենայ, որ ի բնագաւառն Հայաստանեայց Արգադիր») գրի առաւ տողիկ մը, քնարական էր ան, եւ նոյնքան յուզիչ. «Մաշկն մեռեալ պատէր պատանս մահագոյժ»։ Իսկ, կը ներէք այտայայտութիւնս, մերկացած մարդ կ’ուզէ՞ք տեսնել՝ գեղարուեստականօրէն պատկերուած հարկաւ. «Մերկացաւ ʼի լուսատեսակ պատմուճնէն, եւ մաշկատեսակ եղեւ»։ Ադամը եւ Եւան նորաձեւութեան ռահվիրանե՞ր էին։ Չեմ գիտեր, թէ ո՚վ կը դիտեր այդ ամոլը, բայց գիտենք, թէ անոնք ինչպէ՚ս ծածկած էին իրենց մարմինը. «Եւ արար տէր Աստուած ադամայ եւ կնոջ նորա հանդերձս մաշկեղէնս»։ Աղքատ մարդը հապա ի՞նչ կ’ունենայ իր վրայ. «Ոչ ինչ ունէր, բայց միայն երկու մազեղէն, եւ մի մաշկեղէն»։ Իսկ մեր լեզուն ջղջիկ կենդանին իսկ զարդարեց «մաշկ» բառով. «Մաշկաթեւս, այսինքն զջղջիկանս գիշերոյ։ Ջղջիկան թռչի թաղանթագեղ մաշկաթեւ թեւօք»։
Հանեմ մաշկս
Մինչ պատանիներ իրենց դէմքի բորբոքած մաշկի հետ հարց կ’ունենան, դերասանուհի, հաղորդավարուհի Նազենի Յովհաննիսեանը հարց կ’ունենայ իր ազգային մաշկի հետ։ Ըստ երեւոյթին տիկին Յովհաննիսեանը չի փափաքիր «կեղծ հայերու» հետ նոյն մաշկը ունենալ. «Պահ է գալիս որ ուզում ես մաշկդ քերել պոկել, որ չնոյնանաս որոշների հետ որ հայ են կոչւում»։ Մաշկ չունենալ… Կ’երեւի լաւ բան է։ Այդպէս արտայայտուեցաւ արձակագիր, թատերագիր, թարգմանիչ, Հայաստանի գրողներու միութեան անդամ Գուրգէն Խանճեանը երբ օր մը բարեկամ հեղինակ (անանուն) նկարագրեց. «Անկեղծ է, լրիւ նեարդ՝ մաքուր ու անմաշկ գրող»։ Իսկ դուք, խօսքս ընթերցող տիկիններու համար է, կ’ուզէ՞ք, որ այդ տղան ձեզ սիրէ… Երիտասարդ բանաստեղծուհի Մարիամ Յարութիւնեանը ունի քանի մը խրատ. «Եթէ մաքուր լինես ու առանց շպարի, քեզ կը սիրեն, / Եթէ ոտքերդ բարալիկ լինեն, աչքերդ՝ կանաչ, մաշկդ՝ սփրթնած, / Եթէ մազերդ շատ կարճ չկտրես, յատկապէս՝ յանկարծ, / Եթէ նման չլինես ոչ ոքի… / Եթէ լինես խոցելի ու անմեղ, խորն ու անմաշկ, / Քեզ կը սիրեն, / Քեզ հաստատ կը սիրի, / Քեզ կը սիրի այն տղան»։
Քեզ առնեմ մաշկիս տակ
Դուք երբեք խօսա՞ծ էք ծառի մը հետ, որ խոր վէրք ունի իր մաշկի վրայ։ Երիտասարդ բանաստեղծուհի Էսթեր Դաւիթեանը 2016 թուականին հանդիպեցաւ անոր։ Խօսիլ փորձեց։ Աւաղ, պապանձած էր ծառը։ Ծա՞ռն էր սրտաբեկ։ Կը կասկածիմ։ Ինչպէս լճակի հետ զրուցող Դուրեանը «խոց ունէր բիւր», ինչպէս «լոյս» արցունք մոմերէ դիտող Մեծարենցն էր «յոգնաբեկ», նոյնպէս Դաւիթեանն էր խոցուած. «Օ՜, հասկանում եմ…, / բայց մաշկդ այրող վէրքերից բազում, / տե՚ս, պապանձուել է իմ լեզուն ճարտար»։ Իսկ այժմ քառասուն տարի ճանապարհ բռնած բանաստեղծ Պետրոս Հոկտանեանը, որուն խօսքերը որպէս երգ կը կատարուին երգիչ-երգչուհիներու կողմէ, անձնուիրութեամբ մը փափաքեցաւ ընկերոջ ցաւերը ամփոփել. «Դու չշտապեցիր, պարզապէս կեանքն ուշացաւ… Եկայ, որ մաշկիս տակ առնեմ ցաւդ երկրային»։
Աւելի երիտասարդ մաշկ
Մեր գրական հին մաշկերը մաշեր գացեր են վաղուց։ Ո՚չ մէկ հետք անոնց փայլէն, ո՚չ մէկ նշան անոնց հպումէն։ Մնացեր են մաշկը մաքուր եւ առողջ պահելու ծառայող օճառներու եւ խնամքներու գովազդները։ Ահա, կէս-գիշերային այս խաղաղ ժամուն հեռատեսիլի պաստառի վրայ մէկ այլ գեղագիտական գովազդ կը հանդիպի ինծի. «Գտիր մաշկիդ համապատասխան փրփուրը», մէկ այլը եւ մէկ այլը, «Եթէ ունէք չոր մաշկ, ապա այս խնամքը Ձեզ համար է», «10 տարի աւելի երիտասարդ մաշկ, ընդամէնը 10 րոպէում…»։
Զեփիւռը շոյեց մաշկը
Գրական այս զբօսանքը կը փափաքիմ երգերով աւարտել ինչպէս մեր սովորութիւնն է։ Ալիսիա Կիրակոսեանի «Ներիր ինձ» բանաստեղծութիւնը, որ արդէն դարձեր է քառասուն տարեկան, Ռոպէրթ Ամիրխանեանի յուզիչ եղանակով եւ ձայնով դարձաւ բոլորին սիրելի երգ. «Ներիր ինձ, / Ես քեզ ցաւ եմ պատճառել։ / Սէրը այդպէս է, / Դառն է, / Յօշոտող / Ու աստուածային…, / Սէրը այդպէս է, / Մաշկը ձգում է, / Դարձնում մի գիծ»։ Իսկ Մխիթարեան վարժարանի սան, եգիպտահայ բանասէր, թարգմանիչ, գրադարանագէտ, երաժիշտ, Հայաստանի մէջ հեղինակային երգի ներկայացուցիչ, մեծահռչակ «chansonnier» Ժակ Բրել, Լէօ Ֆերէ, Ժորժ Բրասենս եւ Շառլ Ազնաւուր թարգմանած եւ կատարած Պերճ Թիւրաբեանը նկարագրեց սէրը, ուր զեփիւռը խաղաց մեր մաշկի հետ, շոյեց մաշկը իր մեղմ ու տաք շունչով.
Դա քամին է աշնան
Փեշերիդ հետ խաղում
Եւ անձրեւն է գարնան
Որ դէմքիս է մաղում
Երբ սիրում ես ինձ։
Դա արեւն է այրող
Թափանցում մաշկիս տակ
Ու զեփիւռն է շոյող
Իր շնչով մեղմ ու տաք
Երբ սիրում ես ինձ։
