Հին դէպք մըն է որ կը պատկերանայ յիշողութեանս մէջ։ Տարիներ առաջ էր, տակաւին չէի ամուսնացած։ Ընտանեօք գացած էինք Մարմարա կղզի, քանի մը օրուայ կարճ արձակուրդի համար։ Երեկոյ մը կը շրջէինք նաւամատոյցի մօտակայքը, յանկարծ տղեկ մը, հազիւ ութը կամ տասը տարեկան, հաւասարակշռութիւնը կորսնցուց եւ մօտ երեք մեթր բարձրութենէն ինկաւ ներքեւի ժայռերուն վրայ։ Ծնողքին հետ մենք ալ փութացինք, տղուն ուշքը գացած էր։ Դժուար չէ երեւակայել մօրը եւ հօրը մատնուած խուճապը։ Քանի մը ժամ առաջ պատահաբար հանդիպած էինք երէց սերունդէն պոլսահայ բժիշկի մը, որ ինք ալ մեզ նման ընտանեօք եկած էր արձակուրդի։ Իսկոյն իրեն դիմեցինք, պատմելով պատահածը։ Խնդրեցինք որ անգամ մը քննէ եւ խորհուրդ տայ թէ ինչ պէտք է ընել։ Բժիշկի առաջին հարցումը եղաւ. «Ձեզմէ՞ մէկուն տղան է»։ Երբ լսեց թէ անծանօթի մը մասին կը մտահոգուինք, բնաւ չի խանգարեց իր հանգիստը եւ մեզի ալ խորհուրդ տուաւ միջամուխ չըլլալ անծանօթի մը գլխուն պատահածին։
Անցնող տարիներու ընթացքին զանազան առիթներ ներկայացած են, որ ես խորհիմ թէ այս կեցուածքի տէր շատ հայեր կան, որոնք պատահարները կը դիտեն միայն իրենց հետ առնչութեան սահմանով։
Քանի մը տարիներ առաջ քաղաքին Թաքսիմ հրապարակին վրայ, «Կէզի» զբօսայգիի դէպքերը մէկտեղած էին իշխանութեան պարտադրութիւններէն ձանձրացած բազմերանգ ժողովուրդ մը։ Բնականաբար անոնց մէջ կային նաեւ հայ երիտասարդներ։ Մեր պահպանողական աւագ սերունդը այն ժամանակ ալ դժուարացած էր հայ տղոց այդ դիմադրական շարժումին մէջ դերակատարութիւնը ընկալելու։ «Հայերուս հետ ի՞նչ կապ ունի» կը հարցնէին։ Այդ հարցնելու պահուն չէին անդրադառնար թէ երկրի 36 ազգային կամ կրօնական զանազանութիւնը հոն էր եւ միասնաբար կը փորձէին իշխանութեան պարտադրած կամքին դիմադրել։
Բարեբախտաբար հայ նոր սերունդը աւելի դիւրին ընկալեց եղածը եւ օրեր շարունակ հեւ ի հեւ հետեւեցաւ դէպքերու զարգացման։ Նոյնիսկ բարի նախանձով գնահատեց Պոլսոյ «Նոր Զարթօնք» երիտասարդական շարժումին լոզունգները, կարգախօսները եւ պատգամները։
Աւելացնենք թէ աւագ սերունդի պահպանողական միտքը ո՛չ միայն կը դժուարանայ հայուն ո՛չ հայկական խնդրի մը ներգրաւումը ընկալելու, այլ կը դժուարանայ նաեւ ոչ հայուն ոեւէ հայկական խնդրին ներգրաւումը հասկնալու գործին մէջ։ Կը դիմէ այլամերժութեան «Անոնք իրենց քաղաքական նպատակներուն համար կը շահագործեն մեր խնդիրները» ըսելով։
Բարեբախտաբար հասկացողութիւնները սկսած են փոխուիլ մեզ՝ հայերուս համար։ Վերջերս մամուլի միջոցաւ վերահասու կը դառնանք թէ Միացեալ Նահանգներու մէջ հայեր կը զօրակցին տեղացի հնդիկներու «Սթենտինկ Ռաք» շարժումին։ Հնդիկները բնապահպանական մտահոգութիւններով կը դիմադրեն կազատար խողովակաշարին իրենց հողերէն անցնելուն։ Դիմադրութիւնը ծաւալած է ամերիկեան զանազան խմբակցութիւններու, նաեւ հայերու մօտ։
Արդի հասկացողութիւնը կը թելադրէ համաշխարհայնացում։ ԻԱ դարու սկիզբին այս եզրը մանաւանդ ալ «Կլոպալիզմ» տարբերակով՝ կը բնութագրէր դրամատէրերու համագործակցութիւնը, աւելի շահութաբերին հասնելու համար սահմանները անտեսելու դրութեամբ։ Նոյն ԻԱ դարու առաջին տասնամեակին հիմա համաշխարհային ընկերութիւնն ալ ըրած է նոյն գիւտը, պաշտպանելու համար բազմաբնոյթ շահերը մարդկութեան եւ բնութեան։
