Երբ անհատը ճարահատ մնայ իր հակառակորդին հետ մատնուած տարակարծութիւնը ոչ մի կերպ լուծելու, կը դիմէ մարդասպանութեան եւ անշուշտ կը դառնայ ոճրագործ, որ ծանր յանցանք է բոլոր օրէնքներու սահմանումին մէջ։ Իսկ երբ պետութիւն կոչուած համակարգը մատնուի նոյն անելին, երբ չյաջողի բանակցութիւններու միջոցաւ լուծում մը գոյացնել առկայ խնդիրը հարթելու համար կը դիմէ բիւրաւորներու մարդասպանութեան եւ ինչ զարմանալի է, որ դարձեալ աշխարհի բոլոր օրէնքի դիրքերը կ՚արդարացնեն այդ ոճիրը, մարդասպանութիւնը դիտելով իբրեւ պետութեան օրինական իրաւունք։ Թերեւս ճիշդ ալ այս պատճառաւ ազգերը կը ձգտին իրենց սեփական պետութիւնը կերտելու։ Մեր ժամանակները բազմաթիւ փորձեր կը ներկայացնեն ապացուցելու համար, թէ մարդկային զարգացումի իբր հետեւանք գոյացած պետութիւն հասկացողութիւնը ուրիշ նշանակութիւն մը չունի, քան մարդասպանութեան իրաւունք շնորհել։ Այս միտքերուն կը տարուինք թերթերէն հետեւելով մի ոմն Իրաքցի երիտասարդ Ալիի տխուր պատմութեան։ Ալի իր երկրի մէջ տիրող խռովութիւններէ փախչելու համար ապաստանած է քաղաքակիրթ աշխարհի երկիրներէն Ֆինլանտիա։ Իր ետին թողած է ծննդավայրը եւ այդ ծննդավայրի հետ կապուած բոլոր բարդութիւնները։ Կը փորձէ նոր կեանք մը կազմել իրեն բոլորովին անծանօթ երկրի մը մէջ եւ յանձն կ՚առնէ այդ օտար երկրի համակերպելու բազմատանջ պայքարը։ Սակայն քաղաքակիրթ աշխարհը մտահոգ է Ալիի իր երկրին մէջ յայտնութենէն։ Վախ ու սարսափի մէջ է եւ չուզէր, որ իր սովորութիւններուն ու բարքերուն անծանօթ այս օտարականը սպառնայ իր տարիներու ընթացքին գոյացուցած կենցաղին։ Այդ իսկ պատճառաւ ալ Ալին ետ ուղղարկեց դէպի իր եկած դժոխքը։
Շուտով իրականացաւ Ալիի կանխատեսութիւնը եւ վերադարձէն հազիւ օրեր անց Պաղտատի փողոցներէն մէկուն վրայ ինկաւ փամփուշտի մը կրակոցով։ Ի՛ նչ ցաւալի է, որ Ֆինլանտիայի գաղթականաց գրասենեակը այս լուրին դիմաց կատարեց հետեւեալ յայտարարութիւնը. «Ցաւալի եւ սարսափելի պատահար մըն է, բայց մենք չենք կրնար բաժնել Ֆինլանտիոյ սահմաններէն դուրս կատարուած ոճիրի մը պատասխանատուութիւնը»։
Ճիշդ է այս ամաչկոտ չքմեղանքը։ Պետութիւններուն օրինական համակարգի մէջ իրաւ ալ ոչ ոք կրնայ մեղադրել Ֆինլանիտիան։ Վերջապէս ան պարզապէս անցանկալի հիւրը ետ շպրտած է իր երկրէն, որուն համար ունի ամէն տեսակի լիազօրութիւն։ Կ՚երեւի թէ նախորդ դարէն փոխառնելով այս կարեւոր խնդիրն է, որ պիտի զբաղեցնէ համաշխարհային մարդկութեան միտքը։ «Ինչ է մարդու իրաւունքներու հասկացողութիւնը եւ ինչ է պետականութեան տեղի տուած ոճիրներու սահմանը։
Այս օրինակն ալ փաստ մըն է, որպէսզի տեսնենք թէ մարդիկ ո պետութիւններ իրարու հակադրուած երեւոյթներ են եւ ինչու չէ նաեւ կը սպառնան իրարու։ Ճիշդ այդ սպառնալու երեւոյթն է նաեւ Արեւմտեան աշխարհի Աֆրինի յարձակումին դէմ որդեգրած չէզոքութիւնը։ Իրաւ ալ այդ երկրին դէմ կատարուած զինեալ յարձակումներու Թրքական պատճառաբանութիւնները բացարձակապէս համոզիչ չեն իրենց բոլոր վարկածներով։ Բայց այդ ոչ համոզիչ պայմանները, իսկ իբրեւ թէ քաղաքակիրթ երկիրներու կողմէ ընդունելի են եւ այդ համոզումով ալ անոնք արշաւանքի սկսած օրէն իսկ յայտարարեցին իրենց դիրքորոշումը պնդելով թէ Թուրքիա իրաւունք ունի իր սահմաններու անվտանգութիւնը ապահովելու խնդրին մէջ։ Այդ պահուն ոչ ոք փորձեց հարցնել, թէ արդեօք ինչ տեսակի վատանգ մը կը սպառնայ այդ երկրի սահմաններուն։
Այս հարցումը յստակ պատասխան մը չունի եւ երբեք պիտի չունենայ։ Պետութիւնները դիւրաւ կը համակերպին իրարու սուտերուն, քանի որ իրար կը տեսնեն նաեւ իբրեւ առեւտուրի գործընկերներ։ Անհատները երբեք պետութիւններուն հաւասար հարուստ չեն, որպէսզի իրենց գործած ոճիրները հատուցեն առեւտուրի այս կամ այն միջոցներով։ Անոնք գիտեն զիրար, կ՚օգնեն իրարու եւ կը համաձայնին համաշխարհային մարդկութեան դէմ իրենց շահերը ամրապնդելու գործին մէջ։ Իսկ մենք իբրեւ ցեղասպանութեան արհաւիրքը փորձած եւ օտար երկիրներու մէջ վերընձիւղուելու միջոցները որոնած ժողովուրդի զաւակներ, ստիպուած ենք բոլորէն ու բոլորէն աւելի գերզգայուն գտնուիլ մարդու իրաւունքներու պաշտպանման խնդրին մէջ։
