Հայերէնը, մանաւանդ ալ արեւմտահայերէնը ծուղակներ կը սարքէ ցանկացած գրողի, նոյնիսկ խօսողի դիմաց։ Այդ ծուղակները կը պատրաստուին տակաւին աշակերտութեան տարիներէն, ուսուցիչներու ձեռամբ։ Կը համոզուինք թէ մեր մայրենին աշխարհի ամենահարուստ լեզուներու կարգին է իր արտայայտչական կարողութիւններով։ Այս պնդումը իսկոյն օրինակ կը բերէ բարդ բառերու ստեղծման դիւրութիւնը։ «Երկու բառարմատները իրարու կը կապէս շաղկապով մը եւ կը ստանաս նոր բառ մը»։ Այսպէսով մենք կը տիրանանք մաքրամաքուր լեզուի մը, առանց անոր մէջ խառնելու օտար բառեր։ Ձայները մեզ հասցնող սարքը կը կոչենք ձայնասփիւռ, նկարները բերողն ալ հեռատեսիլ, կամ ինչպէս կ՚ըսեն արեւելահայերը՝ հեռուստացոյց։ Հեռուները կը դիտենք հեռադիտակով, պահը կ՚անմահացնենք լուսանկարով։
Հետաքրքրական է այն իրողութիւնը, թէ երբեմն ալ այդ բառաշինութիւնը տայ դժուար գործածելի եզրեր։ Անոնցմէ օրինակներ են համաշխարհային գործածութեան տիրացած «Սինեմա»ն փոխարինել շարժանկարով կամ «Ֆիլմ»ը ժապաւէնով։ Եթէ այս բառերը մնային իրենց արմատով միայն, թերեւս խնդիր չունենայինք։ Մենք պիտի կարենայինք նախադասութեան մէջ գործածուելու ձեւին հետեւելով զանազանել ժապաւէն բառին ո՞ր իմաստով հնչելը։ Բայց այդ նոյն սինեմա կամ ֆիլմ բառերը ծնունդ տուին, օրինակի համար «Սինեմաթեք» բացատրութեան։ Այս մէկուն համար ի՞նչ կրնանք առաջարկել. «Շարժանկարադարա՞ն», թէ ոչ «Շարժանկարագրադարա՞ն»։ Երկրորդը բոլորովին անիմաստ պիտի թուի, քանի որ խնդրին մէջ գիրք չկայ։ Իսկ շարժադարան բառն ալ միայն շարժող դարան պիտի նշանակէ։ Եթէ փորձենք նոյն իմաստը «Ժապաւէն» բառէն մեկնելով որոնել, դարձեալ անելի պիտի մատնուինք։ Որքան որ դիւրին է բարդ բառ ստեղծել, նոյնքան դժուար է բարդ բառէ մը մեկնելով նոր եզր մը, նոր արտայայտութիւն մը գոյացնել։ Այս մասին ծիծաղը բոլորիս մտքին մէջ դրոշմուած է «Երկայնախմորակլորածակ»ով։
Արեւմտահայերս կարծես մենք մեզ դատապարտած ենք ծուղակի մը մէջ, որուն զոհը կը դառնանք հետեւելով «Մաքուր հայերէն»ի բարդոյթին։
«Սրճեփ»ը սուրճ եփո՞ղն է, թէ սուրճ եփելու սարքը։ Եթէ չենք կրցած յստակացնել այս հարցումի պատասխանը, անպատեհութիւն մը չըլլալու է երկրորդին «Ճեզվա» կամ «Ճազվա» ըսելու մէջ։ Դիտմամբ կը խուսափինք թրքերէն «Ճեզվէ» բառէն, գոնէ դոյզն իսկ հայահունչ դարձնելու միտումով։ (Ապագայի լեզուաբանները թող տառապին «է» տարին ինչպէ՞ս «ա»ի վերածուած ըլլալը լուսաբանելու համար)։
Սակայն մայրենիի նկատմամբ մեր աւանդական մտածելակերպը պիտի սարսափի նման առաջարկի դիմաց, կարծես Աւետարանէն էջ փրթած ըլլար։
Ապարդիւն է այդ բծախնդրութիւնը։ Լեզուն, յատկապէս խօսակցութեան մէջ, որպէս անմարմին կենդանութիւն, չի լսեր մեր անհանդուրժողականութիւնը։ Ազատ կը սլանայ ժամանակի տեւողութեամբ եւ կ՚ապրի իր բնական յեղաշրջումը։ Կ՚ազդէ ու կ՚ազդուի զինք շրջապատող զանազան մշակոյթներէ։ Վերջ ի վերջոյ մեր իբրեւ մաքրամաքուր համարած հայերէնի մէջ անհամար բառեր ունինք, որոնց արմատը եկած է պարսկերէնէ, յունարէնէ, արաբերէնէ եւ այլ լեզուներէ։ Այդ փոխառութիւններուն միայն անցեալին մէջ կատարուած ու վերջացած ըլլալը կարծել միամտութիւն է։ Շատ բնական է որ մեր ժամանակներուն եւ նաեւ ապագային պիտի շարունակուին նման փոխառութիւններ, մեր ժողովուրդի շփուած զանազան մշակոյթներէ։ Որքան ատեն որ լեզուն կենդանի է, անխուսափելի է այդ փոխազդեցութիւնը։
Ուրեմն մեր դիմաց ծառացած խնդիրը ոչ թէ լեզուի անաղարտութիւնը պահելու միտումով շինծու միջոցներու դիմել, այլ անոր կենդանութիւնը երաշխաւորելն է։ Խօսինք հայերէն եւ թոյլ տանք որ ան իր կենսունակութեան մէջ ինչպէս անցեալին, այսօր ալ գտնէ իրեն պիտանի նոր հնարաւորութիւններ։
