Kimi Ermeni kabul edeceğiz?

Başlıktaki soru, sadece Türkiye Ermeni toplumunun değil, tarihsel süreçler sonucunda dünyanın dört bir yanına dağılmış tüm Ermenilerin sorduğu bir soru. Bu sorunun açık ki kimlikle, kişinin kendi varlığını anlamlandırmasıyla ilgili tarafları var ama bir de örneğin Türkiye’de, sadece Ermeni çocukların Ermeni okuluna gidebileceği gibi kısıtlamalardan dolayı sosyal, pratik, hukuki sonuçları da var. Yanıtlanması kolay bir soru da değil. ‘Armenian Weekly’ dergisinin 2 Haziran tarihli sayısında, ABD Taşnak Partisi Doğu Yakası Lideri George Aghjayan’ın, tam olarak bu başlığı taşıyan bir yazısı yayımlandı. O yazının genişçe bir bölümünü sizinle paylaşmak istiyorum. Söz Aghjayan’ın:

“Dünyada kaç Ermeni var?

Sık sık dünyada 10 milyon Ermeni olduğunun söylendiğini duyuyorum ya da görüyorum. Yakın zamanda bazı sosyal medya gönderileri beni, bu sayıyı ve gerçekten kime Ermeni diyeceğimizi düşünmeye sevk etti. Bunu yapmak için sanırım öncelikle kime hiç tereddütsüz Ermeni diyemeyeceğimizi belirlemek daha kolay.

En açık olanı, kendine Ermeni deyip de Hıristiyan olmayanlar. Bizim milletimiz neredeyse başından beri Hıristiyan olarak tanımlanmıştır ve herkes bilir ki Ermenistan, Hıristiyanlığı millî dini olarak ilan eden ilk millettir. 1000 yıldan uzun süren tabiiyet sırasında, eğer bir Ermeni Hıristiyanlıktan çıkarsa artık Ermeni sayılmazdı. Demek ki Müslümanlar, Museviler veya Allah’a inanmayanlar muhtemelen Ermeni kabul edilemezler. [Bu şekilde] Hıristiyan olmayan Ermenilerin sayısından emin olamayız ama büyük ihtimalle milyonlar söz konusu.

Fakat bu da yeterince spesifik değil. Milletimizin özü her zaman Ermeni Apostolik Kilisesi’ne mensup olmuştur. Yani, Katolik, Protestan, Mormon ya da birçok başka Hıristiyan mezhebinin üyeleri de Ermeni sayılamazlar. Bunların sayısından da emin değilim ama tahminen bütün dünyada bir milyondan fazladır.

Sanırım hem annesi hem babası Ermeni olmayanları da göz önüne almak lazım. Hem annesi hem babası Ermeni olanlar kesinlikle Ermeni’yken (diğer tüm kriterleri de karşıladığını varsayarak) onların Ermeni olmayan eşleri, Ermenilere ne kadar sempati duyarlarsa duysunlar, açık ki Ermeni olamazlar. [Dolayısıyla] Onların karma evliliğinden doğan çocuk da Ermeni olamaz. 

Peki, bunlar yeterli mi? Doğum ve dinden daha fazlası gerekli değil mi? Örneğin, biri saf Ermenice konuşamıyorsa Ermeni sayılabilir mi? Ermenice konuşabiliyorlarsa bile acaba Ermeni toplumuyla ilişkileri ne düzeyde? Bir Ermeni’nin Ermenilerin cemiyet hayatına katılımını beklememiz gerekmez mi? Ve eğer katılmıyorlarsa, o zaman Ermeni kabul edilmeleri makul mü? Ermeni sayılmak için dile, mutfağa, kültüre hâkim olmalı ve çeşitli cemiyet teşkilatlarında Ermeni milletinin daha iyi olması için çalışmalısınız. Bunlardan herhangi birini yapamayanların sayısı da yine milyonlar ifade edilebilecek kadar yüksek olmalı.

Birini Ermeni sayabilmek için kullanacağım son kriter, Ermenistan’da yaşıyor olmak. Çift kimliklilik [diasporada yaşayan Ermenileri kastediyor], boyun eğmememiz gereken bir kurgudur.

Sanırım bu noktada, dünyada bir milyon dahi Ermeni olmadığını kabul edebiliriz. Yukarıdaki kriterlere göre ben onlardan biri değilim ve eminim ki an itibariyle ne demek istediğimi anladınız.

Bazen öyle hissediyorum ki Ermeniler Ermeniliklerine özel kulüp üyeliği muamelesi yapıyorlar. Gurur tek başına kötü olmayabilir ama Ermenilikle duyulan bu gurur dışlayıcı hâle geldiği zaman yıkıcı da oluyor.”

İnsanı ters köşe yapan bir yazı... Hem akışı hem de yazarının millî kimlik meselesine katı yaklaşan bir partiye mensubiyeti, kimin Ermeni sayılması gerektiği konusunda dar sınırlar çizeceği beklentisi yaratıyor ama sonunda tam tersine, Ermeniliğin katı ölçütlerle belirlenmesinin doğru olmadığı sonucuna varıyor. Yazıdaki bu liberallikte yazarın ABD’de yaşıyor olmasının payı olduğunu söylemek sanırım yanlış olmaz fakat vardığı sonuçlar ABD’deki Ermenilerle sınırlı kabul edilmemeli. Her yerde olduğu gibi Türkiye’de de, örneğin, Ermeniliğin ölçülebileceği düz ve tek bir cetvel yok. Kimsenin kimseye “az Ermeni’sin”, “çok Ermeni’sin” diyecek durumu da yok.