Գիտակցութեան անկումը դարերու հոլովոյթով

Որքան զար­մա­նալի, նոյնքան ալ ցա­ւալի է տես­նել այն իրո­ղու­թիւնը, ըստ որու թրքա­հայ հա­մայնքը նոյն ինքն հա­մայնքա­յին գոր­ծիչնրու ձե­ռամբ կ՚առա­ջադ­րո­ւին դէ­պի պատ­մութեան մութ շեր­տե­րը։

Յի­շենք որ Օս­մա­նեան Կայրսու­թեան օրե­րուն ան­նա­խադէպ ձեռքբե­րում մըն էր հա­յոց ազ­գա­յին սահ­մա­նադ­րութիւ­նը, որ կեան­քի կո­չուե­ցաւ 1863-ին։

Այդ սահ­մա­նադ­րութեան շնոր­հիւ մինչ այդ լու­մա­յափոխ ամի­րանե­րու քմա­հաճոյ­քին թո­ղուած Պատ­րիար­քա­կան աթո­ռը տի­րացաւ ժո­ղովուրդի ձայ­նե­րով ընտրո­ւած գա­հակա­լի։

Այ­սօր իս­կա­պէս ցա­ւալի է տես­նել թէ հա­մայնքա­յին հաս­տա­տու­թեան վա­րիչ ներ­կա­յացող ան­ձեր կը փոր­ձեն այդ ձեռքբե­րու­մը շրջան­ցել յա­նուն հա­մայնքա­յին հա­մերաշ­խութեան։

Ժո­ղովրդա­վարա­կան սկզբունքնե­րով կա­յանա­լիք մրցակ­ցութիւ­նը «խառ­նաշփո­թու­թիւն» ըլ­լա­լով նկա­րագ­րող միտ­քը իր ար­դա­րացու­մը կը գտնէ իշ­խող կու­սակցու­թեան հա­յազ­գի պատ­գա­մաւո­րի բեր­նէն։ Ան ալ իր կար­գին կը բաժ­նէ ար­տա­սանո­ւած կար­ծի­քը եւ կ՚ըսէ թէ Ան­գա­րա ընդհա­նուր հա­մաձայ­նութիւն «Քոն­սենսիւս» կը ցան­կայ։

Այս խօս­քը ինքն ար­դէն բա­ւակա­նին խառ­նաշփոթ է, քա­նի որ զուրկ է յստակ հաս­ցէատի­րոջ­մէ։

«Ան­գա­րան այսպէս կ՚ու­զէ» ըս­լու պա­հուն որո՞ւ կ՚ակ­նարկո­ւի։ Հար­ցումը ու­րիշ կերպ ալ կրնանք շրջել, այլ հար­ցումով մը՝ «Ի՞նչ է Ան­գա­րայի կար­ծի­քի կամ թե­լադ­րանքի նշա­նակու­թիւնը հայ ազ­գի կամ­քին դի­մաց»։

Կաս­կած չկայ որ պե­տական ու­ժի մե­նաշ­նորհն է բռնու­թեան գոր­ծա­ծու­թիւնը։ Ան կրնայ կան­խել կամ ար­գի­լել ամէն ինչ եթէ իր կամ­քին հա­կառա­կէ։ Ար­դէն կ՚ապ­րինք այդ իրո­ղու­թիւնը, քա­նի որ պե­տու­թեան քմա­հաճոյ­քով եր­կար տա­րիներ առ­կա­խուե­ցան պատ­րիար­քա­կան ընտրու­թիւնը, հա­մայնքա­յին հաս­տա­տու­թեանց վար­չութիւննե­րու ընտրու­թիւննե­րը եւ տա­կաւին կը շա­րու­նա­կենք սպասման մէջ մնալ փոք­րա­մաս­նութիւննե­րուն պատ­կա­նող հիւնդա­նոց­նե­րուն վար­չութեան ընտրու­թիւննե­րուն։

Ու­րեմն անըն­դունե­լի է պե­տու­թեան այդ ու­ժը նկա­տի առ­նե­լով թե­լադ­րանքներ հնչեց­նել ժո­ղովուրդի ընտրու­թեան իրա­ւունքը շե­ղելու նպա­տակով։

Եթէ ազ­գա­յին գի­տակ­ցութիւ­նը որոշ մա­կար­դակ պա­հէ, ինք կ՚իրար­կէ իր կամ­քը, առանց նկա­տի ու­նե­նալու պե­տու­թեան կամ այ­լոց նա­խասի­րու­թիւննե­րը։ Ար­դա­րեւ ընտրո­ւած քա­ղաքա­պետի տեղ նշա­նակո­ւած տե­ղապահ­նե­րը եր­բեք ար­գելք չկրցան ըլ­լալ յա­ջորդ ընտրու­թեան ար­դիւնքնե­րուն վրայ։

Ստի­պուած չենք պե­տու­թեան հա­ճելի թո­ւելու մար­մա­ջով սխալ ընտրու­թիւն կա­տարե­լու։

Պատ­րիար­քա­կան ընտրու­թեան ըն­թացքին Պէք­ճեան եւ Չուլճեան սրբա­զան­նե­րու դէմ բե­մադ­րո­ւած խայ­տա­ռակ պատ­կե­րը կ՚ու­զեն որ նոյ­նութեամբ կրկնո­ւի հի­ւան­դա­նոցի, նոյ­նիսկ թո­ւակա­նը ան­յայտ ընտրու­թեան ժա­մանակ։

Ան­գամ մը եւս փոր­ձա­քարի մը դի­մաց ենք։ Կամ կը յա­ջողինք հա­ւաքա­կան ար­ժա­նապատ­ւութիւ­նը բարձր պա­հելով սե­փական կամ­քը գոր­ծադրե­լու, կամ ալ կը հնա­զան­դինք պա­տեհա­պաշտնե­րու սպառ­նա­լիքին, մեր այնքան թան­կա­գին մաշ­կը անվնաս պա­հելու հա­մար։

Նոյ­նիսկ բա­ւակա­նին ամօ­թալի է 1863-էն ետ մնա­լը, գո­նէ այդ ամօ­թը ալ աւե­լի չշեշ­տո­ւի հա­մայնքա­յին պատ­մութեան այս փուլին։

[email protected]