Խուսափիլ ազգայինն մաքրագործումէն

«Ազ­գա­յին» կո­չուած հաս­կա­ցողու­թիւնը ինքնա­բերա­բար կը թե­լադ­րէ զտում։ Ազ­գա­յինը բնու­թագրե­լու հա­մար ան կա­րիք ու­նի զուտ սահ­մաննե­րով բնու­թագրե­լու եր­կի­րը, լե­զուն եւ նոյ­նիսկ ան­հա­տակա­նու­թիւնը։ Գծած է ազ­գը բնո­րոշող յատ­կութիւններ եւ կը պա­հան­ջէ որ ազ­գի բա­ղադ­րիչներ ըլ­լա­լով ան­հատնե­րը հա­մակեր­պին այդ սահ­մա­նու­մին։ Բաժ­նեն նոյն միտ­քը, նոյն մտա­ծելա­կեր­պը, նոյ­նիսկ նոյն ճա­շակը։ Խօ­սին նոյն լե­զուով եւ բնա­կին այդ լե­զուին թե­լադ­րած վայ­րե­րուն մէջ։ Ան­շուշտ որ հի­ւան­դա­գին է նոյ­նի հան­դէպ նման ձգտու­մը։ Օրի­նակի հա­մար ազ­գա­յին միտ­քը չի կրնար հան­դուրժել բնա­գաւա­ռի մը իր լե­զուէն տար­բեր, իր լե­զուին հա­մար խորթ որե­ւէ վայ­րի գո­յու­թեան։ Ինքզինք պար­տա­ւոր կը հա­մարէ այդ տե­ղանու­նը, եթէ ազ­գա­յին միտք ու­նե­ցողը հայ է հա­յաց­նե­լու, եթէ թուրք է թրքաց­նե­լու, եթէ ռուս կամ ֆրան­սա­ցի ռու­սացնե­լու կամ ֆրան­սացնե­լու։ Այս մէ­կը կ՚ընէ որ­պէս ազ­գա­յին պար­տա­կանու­թիւն։ Եթէ թուրք է չի հան­դուրժեր հա­յերէն կամ արա­բերէն, ֆրան­սե­րէն, գեր­մա­ներէն կամ քրտե­րէն որե­ւէ անո­ւանու­մին։ Կ՚ու­զէ որ այդ վայ­րը ու­նե­նայ իր գիտ­ցած լեզուով անո­ւանում։

Այս խնդի­րը հա­մեմա­տաբար դիւ­րին է, եթէ տո­ւեալ վայ­րի մէջ կը բնա­կին միայն այդ նոյն ազ­գութե­նէն մար­դիկ։ Բայց եր­բեմն կը պա­տահի հա­կառա­կը։ Նոյ­նիսկ փոք­րա­մաս­նութիւն ըլ­լան բնակ­չութեան մէկ մա­սը խիստ հա­մերաշխ է տո­ւեալ վայ­րի պատ­մա­կան անու­նով։ Ինչպէս ըսինք ազ­գա­յին միտ­քը այս մա­սին հան­դուրժո­ղու­թիւն չու­նի։ Ազ­գա­յին խնդիր մըն է այս։ Պէտք է գտնէ լու­ծումը եւ ար­գի­լէ օտա­րաշունչ անո­ւանու­մը։

Վեր­ջերս մեծ խնդիր դար­ձած է Տէր­սիմ գա­ւառի անու­նը։ Պե­տական ազ­գա­յին միտ­քը 1938-ի զի­նեալ գոր­ծո­ղու­թիւննե­րով բնաջնջած է այդ գա­ւառի ժո­ղովուրդը, վե­րապ­րածնե­րը աք­սո­րի են­թարկած եւ բազ­մա­թիւ որ­բեր ալ, որ­պէս աղա­խին բաժ­նած թուրք սպա­ներու։ Պա­տահա­ծը լրիւ կը նմանի Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան։ Այս դէպ­քե­րը պա­տահե­ցան հան­րա­պետա­կան շրջա­նին, բայց այդ տա­րինե­րու պայ­մաննե­րուն մէջ ոչ ոք կրցաւ զու­գա­հեռ­ներ կազ­մել Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան եւ Տէր­սի­մի կո­տորած­նե­րու մի­ջեւ։ Հա­յերս եւս չտե­սանք, չլսե­ցինք եւ չնկա­տեցինք եր­կու կո­տորած­նե­րու նմա­նու­թիւնը։ Չէ որ մենք բո­լորս տա­րուած էինք մեր ող­բով եւ միտ­քով իսկ չէինք ան­ցուցած թէ այդ ող­բերգու­թիւնը ռազ­մա­վարու­թեան մը, մտայ­նութեան մը բնա­կան հե­տեւանքն է։ Խնդի­րը դի­տած էինք թշնա­մու վայ­րա­գու­թեան սահ­մա­նին մէջ։ Նմա­նապէս Տէր­սի­մի կո­տորած­նե­րէն տա­րիներ անց, երբ Շեն­կա­լի էզ­տի­ները են­թարկո­ւեցան նման սար­սա­փի մենք դար­ձեալ չկրցանք տես­նել դէպ­քե­րու բնու­թեան նմա­նու­թիւնը։

Թե­րեւս ամէն ինչ կ՚ըն­թա­նայ մեր այս ան­տեսման հի­ման վրայ։ Յի­շենք որ 15-ի նա­խոր­դող թո­ւական­նե­րուն մեր քա­ղաքա­կան վեր­նա­խաւն ալ, մեր ընտրա­նին ալ չէր կրցած լսել գա­ւառի հա­յու­թեան ահա­զան­գը։ Տա­րուած ըլ­լա­լով երիտ­թուրքե­րու հետ հա­մագոր­ծակցե­լու մար­մա­ջին, չա­փազան­ցութիւն հա­մարած էինք արեւմտեան հա­յաս­տա­նէն հնչող ահա­զան­գը։

Անցնող ժա­մանա­կի ըն­թացքին հաս­կա­ցողու­թիւննե­րը եւ գի­տակ­ցութիւննե­րը հետզհե­տէ ձե­ւափո­խուե­ցան եւ հի­մա նոյնքան տրա­մաբա­նական չի թո­ւիր լոկ ազ­գայնաց­նե­լու հա­մար որե­ւէ վայ­րի անու­նի փո­փոխու­թիւնը։ Ար­դա­րեւ տէր­սիմցի­ներ ար­դար են իրենց քա­ղաքի պատ­մա­կան անու­նը վե­րահաս­տա­տելու պայ­քա­րին մէջ։

[email protected]