- Բարեւ, կրնա՞նք հինգ հոգի նստիլ,- թաքսիին վարորդը կը տեսնէ, թէ մեր չորս աշակերտները նիհարակազմ են՝ ձեռքի շարժումով մը ներս կ՚ընդունի մեզ։
- Ո՞ւր էք ուզում գնալ։
- Ֆութպոլի իսկական գնդակ ծախող խանութ մը... Բայց արագ կրնա՞նք ընել, կէս ժամ վերջ մրցում ունինք։
Երբ թաքսին կը սկսի սուրալ Երեւանի փողոցներուն մէջ, Հալապեան պողոտայէն, Թումօ դպրոց-կեդրոնէն սկսող եւ գլխու պտոյտ տուող շրջան մը կ՚ունենանք մայրաքաղաքի տեսակաւոր խանութներու եւ «խանութ» բառի պատմութեան մէջ.
- Ուշ էք մնացել, եօթ անց կէս է։ Այս ժամին խանութները կը փակեն։
- Գնդակ ունէինք իրականութեան մէջ, բայց հիմա չունինք։ Կիւմրի գացեր էինք, հոն մանկատան երեխաներուն հետ կը խաղայինք։ Անոնք ալ կարծեցին, թէ գնդակը նուէր բերած ենք իրենց համար։
Մեր վարորդը յանկարծ ոտք կը դնէ ինքնաշարժի արգելարանին վրայ։ Մայթի վրայ խաղալիքներ, գնդակներ ծախող պառաւ մը։ Կ՚իջնենք։ Քաղաքի ամենէն փոքր խանո՞ւթն է, սա։ Երկու աղիւս եւ վրան՝ տախտակ մը։ Ամէն ինչ կայ՝ ֆութպոլի իսկական գնդակ չկայ։
«Խանութ» բառը հին է, որքան հին են արհեստները։ Ե. դարէն սկսեալ տեղ գտած է մեր մատենագրութեան մէջ։ Արամերէն փոխառութիւն է։ Բունը՝ «խանութա»։
Աբովեանի վրայ ենք։ Adidas ընկերութեան խանութը։ Ունին կողովագնդակի, թէնիսի, փինկ-փոնկի եւ այլ մարզանքներու բոլոր գնդակները։ Ոտնագնդա՞կ... «Վերջացաւ»,- կ՚ըլլայ անոնց պատասխանը։
«Խանութ» բառը կու գայ արամերէն «խնթ» արմատէն։ Կը նշանակէ ծռել, կորացնել, կամարել, կամարի տակ առնել։ Միջագետքի մէջ առաջին խանութները թաղածածկ, այսինքն կամարակապ խուցեր են եղած, սենեակ, նկուղ, կամ՝ մառան։ Խանութները նախ եղած են պահեստանոցներ, մթերանոցներ, ապա՝ առուծախի տեղեր։
Վարորդը կը յիշէ աւելի մեծ խանութ մը. Piccolino։ Արագ ետդարձ՝ ու Սայաթ-Նովայի ծայրամասն ենք։ Արդիական ճաշակով, ժամանակակից ձեւաւորումով, ներկայանալի մանկական խանութ։ Բոլոր լոյսերը վառ են։ Ուրախութեամբ կ՚իջնենք։ Ցուցափեղկի վրայ է ան. Fifa 2014-ի պաշտօնական գնդակի տեսակը։ Կը փորձենք դուռը բանալ։ Ապարդիւն։ «ՓԱԿ Է»։ Դրան վրայ կը նկատենք աշխատանքային ժամերը՝ «11։00-8։00»։
«Խանութ» բառը հարստութիւն տուած է մեր լեզուին. խանութպան, խանութատէր, խանութչէք, խանութք ալեաց «ծովու խորագոյն խորշերը»։ Իսկ Պոլսոյ մէջ «հանութճի» են անոնք, որոնք տոկոսի կամ վարձատրութեան փոխարէն յաճախորդներ, մանաւանդ՝ զբօսաշրջիկներ կը բերեն խանութ։ Ասոնք աչքը բաց տեսակն են։ Իսկ «խանութը բաց է» կ՚ըսենք անոնց, որոնք վերջիններուն չափ արթուն չեն, երբ, -ըստ Մալխասեանի Բացատրական բառարանին՝- «շալվարի կոճակները բաց են, կոճկած չեն»։
Յուսահատ ենք։ Մեր խումբը եւ Թումոյին խումբը Հրազդանի կիրճին մէջ, Թումանեանի այգիին մէջ մեզ կը սպասեն։ Վարորդը, հնարամիտ մարդ, մեզ ներս կը կանչէ։ Ծայրէ ծայր պիտի կտրենք քաղաքը, հասնելու համար Երեւանեան խանութներու ամենամեծին. Dalma garden Mall։
- Սիրելիներ, -կ՚աւելցնեմ- ձեր մեծ հայրերը եւ անոնց հայրերը, իրենց ուրոյն բարբառով բացեր են խանութներ եւ հացի դրամ շահեր են. Զէյթունի, Կարինի, Հաճնոյ, Սեբաստիոյ, Երեւանի մէջ «խանութ»ը մնացեր է «խանութ»։ Իսկ Ոզմիի մէջ դարձեր է «խանօւթ», Ասլանպէկի մէջ՝ «խընիւթ» եւ Համշէնի մէջ՝ «խօնութ»։
Չորս աշակերտուհիներու համար տեսարժան պտոյտ մը կը դառնայ այս արկածախնդրութիւնը։ Մեծ ու փոքր պողոտաներ, փողոցներ, տեսակաւոր խանութներ... Երեւանը եւ իր խանութները աւելի գեղեցիկ են գիշերները։ Մութը կը ծածկէ թերութիւնները։ Ամէն տեղ եռուզեռ մը կայ։ Խանութներ մտնող ելլող յաճախորդներ, մայթերու վրայ խանութներէն առնուած տոպրակներով տուն վերադարձողներ... Թաքսիի պատուհանէն կարծես շարժանկար մըն է, որ կը դիտենք։
«Մոլ»ը լուսաւոր շքեղութիւն մըն է, 116 ճաշակաւոր խանութներու հաւաքածոյ։ Կը ներէք, -կը մօտենանք պաշտօնեայի մը- ֆութպոլի իսկական գնդակ ծախող խանութ մը կա՞յ։
Ֆութպոլի իսկական գնդակով դուրս կ՚ելլենք։ Դեղին ու կարմիր է։ Վրան գրուած է Manchester United։ Մտածեր ենք նաեւ մէկական պաղպաղակ առնել։
- Պարոն, այս գնդակը ինչպէ՞ս ինկեր է հոս։
- Դժուար հարցում, Փաթի՛լ։ Աւելի դիւրին էր բացատրել, թէ «խանութ»ը ինչպէս եկեր է հոս... Երթանք։ Խաղը թող սկսի։
Թումոյի խումբը լաւ մարզուած է։ Մեր բերդը կը դառնայ ինը կոլերու «խանութ»։ Անձրեւի տակ հիւրանոց կը վերադառնանք։ Բացի ճաշարաններէն եւ շուրջօրեայ «սուպերմարկետ»ներէն՝ բոլոր խանութները,- ճամբաներու վրայ դրուած սեղանիկները, կրպակները, վաճառանոցները, գրախանութները... բոլորը փակ են։ Իսկ յաջորդ օր, 9-ին, 10-ին կամ 11-ին, անոնք դարձեալ պիտի բացուին ու բոլորը հացի դրամ շահելու եռուզեռին մէջ պիտի ըլլան։
