Խաչագողները հին ու նոր

Կը շա­րու­նա­կուի Րաֆ­ֆի ըն­թերցե­լու ոդի­սակա­նը։ Այս ան­գամ մեր ձեռքին ունինք «Խա­չագո­ղի Յի­շատա­կարանը» Հայ­պետհրա­տի 1962 թո­ւակիր 10 հա­տորա­նի «Եր­կե­րի ժո­ղովա­ծու»ի երկրորդ հա­տորը։

Եթէ նա­խորդ ըն­թերցումնե­րը մեզ տա­րած էին դէ­պի Պա­յազէթ կամ Աղ­պակ, այս ան­գամ մենք ճամ­բայ կ՚ել­լենք հե­ղինա­կի ծննդա­վայ­րէն՝ Սալ­մասթէն եւ կը շրջինք թէ Պարսկաս­տան, թէ Թուրքիա, անցնե­լով Վրաս­տա­նի քա­ղաք­նե­րէն կը հաս­նինք Ռու­սաստա­նի Կայսրու­թեան Սեւ Ծո­վեան ան­տառնե­րը մին­չեւ։ Րաֆ­ֆի դար­ձեալ 150 տա­րի առա­ջուայ ան­ցուդար­ձե­րով զու­գա­հեռ­ներ կը կա­պէ մեր ժա­մանակ­նե­րուն։

Ան այս վէ­պին մէջ իբ­րեւ թէ կը նկա­րագ­րէ հայ ժո­ղովուրդի այն տե­սակը, որ կը կո­չէ խա­չագող­ներ, որ ըն­թերցո­ղը էջե­րու հո­լովոյ­թով կը յայտնա­բերէ լոկ մարդկա­յին յատ­կութիւններ։

Խա­չագո­ղը մարդկա­յին ամե­նահիմ­նա­կան պա­հան­ջը գո­հաց­նե­լու հա­մար որ­դեգրած է այնպի­սի շեղ ճա­նապարհ մը, որու ըն­թացքին ամէն մի քայ­լա­փոխ բա­րոյազրկու­թեան նոր հանգրո­ւան մըն է։ Ան կը ստէ, կը խա­բէ, կը կո­ղոպ­տէ եւ ի պա­հան­ջեալ հար­կին ան­վա­րան կը սպան­նէ։ Այս բո­լորը իրա­կանաց­նե­լու հա­մար կը լքէ իր հայ­րե­նի տու­նը, ըն­տա­նիքը եւ ցու­պը ձե­ռին կը դի­մէ պանդխտու­թեան ճա­նապար­հին։

Ի տար­բե­րու­թիւն մե­զանից, բա­ւակա­նին քա­ջասիրտ է Րաֆ­ֆիի նկա­րագ­րած խա­չագո­ղը։

Մենք պա­շարո­ւած ենք այդ քա­ջու­թե­նէ զուրկ խա­չագող­նե­րով։ Անոնք չ՚ու­նին այն հա­մար­ձա­կու­թիւնը, որ­պէսզի լքեն իրենց եր­կիրն ու ըն­տա­նիքը։ Բայց բնաւ ետ չեն մնար իրենց նախ­նի­ներէն։ Նոյնպէս կը ստեն, կը խա­բեն, կը կեղ­ծեն եւ կրօ­նաւո­րին պատ­մուճա­նը հա­գած կը կո­ղոպ­տեն եկե­ղեց­ւոյ ար­ծա­թը։ Պահ մը յի­շենք աշ­խարհահռչակ «Սո­թըպիս»ի մէջ աճուրդի դրո­ւած հայ հո­գեւոր մա­տենագ­րութեան ամե­նաըն­տիր նմոյշնե­րը։ Այդ սրբու­թիւննե­րը Երու­սա­ղէմա վան­քէն կամ այլ երե­կեցի­ներէն գո­ղացող եւ մին­չեւ Միացեալ Թա­գաւո­րու­թեան մայ­րա­քաղա­քը հասցնող­նե­րը մե­րօրեայ խա­չագող­ներն են ահա։

Ինչպէս որ ըսինք խա­չագո­ղը բա­ռին ըն­դարձակ իմաս­տով հա­մաշ­խարհա­յին է, ազ­գութիւն չու­նի։ Չու­նի նաեւ կրօնք։ Րաֆ­ֆիի պատ­մածնե­րը ընդմիշտ շա­հագոր­ծե­ցին մարդկանց երկնա­յին հա­ւատ­քը։ Խա­բուող­նե­րը մերթ քրիս­տո­նեայ էին, մերթ իս­լա­մադա­ւան կամ մով­սէ­սադա­ւան։ Նո­յնիսկ Հնդկաս­տա­նի տա­ճար­նե­րու պրահ­մաննե­րը անոնց աւա­զակու­թեան զո­հը դար­ձան։

Հա­պա ի՞նչ տար­բե­րու­թիւն կայ Սալ­մասթի Սաւ­տա գիւ­ղի խա­չագող­նե­րու եւ Ռոքֆը­լըրի, Էլըն Մաս­քի եւՄարք Զու­քերպեր­կի մի­ջեւ։

Շատ պարզ է այդ տար­բե­րու­թիւնը, Րաֆ­ֆիի խա­չագող­նե­րը իրենց չարագոր­ծութեան հա­մար կը դի­մէին պանդխտու­թեան եւ ահա­գին չար­չա­րան­քով է, որ կը հաս­նէին իրենց ակնկա­լած ար­դիւնքին։ Իսկ վեր­ջիններս շնոր­հիւ զար­գա­ցած մտքի, իրենց նստած տե­ղէն է, որ կը կո­ղոպ­տեն արա­ր աշ­խարհ։ Մենք այս զար­գա­ցու­մին կ՚ըն­ծա­յենք գո­վասա­նական ածա­կան­ներ։ Յա­ռաջ­դի­մու­թիւն կը հա­մարենք, գի­տու­թիւն եւ վեր­ջա­պէս քա­ղաքակրթու­թիւն։ Ածա­կան­նե­րը ինչ որ ալ ըլ­լան, իրո­ղու­թիւնը նոյնն է, շրջա­պատո­ւած ենք աւա­զակ­նե­րով։ Աւա­զակ­ներ՝ որոնք չեն գո­հանար մեր ար­դար վաս­տա­կը հափշտա­կելով, այլ կը սպառ­նան նաեւ մեր կեան­քի օրե­րուն։

Դի­տեցէք ձեր շուրջ տի­րող կոր­ծա­նիչ ու մա­հաբեր պա­տերազմնե­րը եւ վստահ եղէք որ բո­լորն ալ խա­չագող­նե­րու ձեռ­քի գործն է։