Սէրերը շատ տարբեր են լինում եւ զանազան։ Մէկը սիրում է հաւաքել դրոշմանիշներ, միւսը գարեջրի պարագաներ, երրորդը՝ դեղձանիկի դայլայլը մտիկ անել.խենթանում է, իր հետ վանդակը դեղձանիկի հետ ամէն տեղ է տանում։ Հոպիների պատճառով ամուսինները կարող են նոյնիսկ զատուել, եթէ, օրինակ, մէկը չդիմանայ միւսի նախասիրութիւնները։ Դժուար է թուարկել, թէ որքա՛ն զանազան են այդ նախասիրութիւնները։ Ես էլ ունեմ իմ սիրոյ առարկան։ Պիտի փորձեմ բացատրել։ Սկսեմ լուսանկարչական արուեստից։ Երբ նայում եմ յայտնի վարպետների գործերը, ապա հասկանում եմ, որ սովորական մարդկանց ուշադրութիւնը կարող է գրաւել յատկապէս այն լուսանկարը, որտեղ պատկերուած է հանրաճանաչ մի անձնաւորութիւն։ Սակայն կան մարդիկ, որոնք սիրում են հին նկարներ, այսպէս կոչուած ռեթրօ. այդ ռեթրօ բացիկներում պատկերուած են բոլորովին անծանօթ մարդիկ. ռեթրօ բացիկներ հաւաքողները պատրաստ են բաւականին մեծ գումարներ վճարել իրենց սիրոյ առարկայի համար։ Այժմ անդրադառնամ իմ նախասիրութեանը։ Այն ո՛չ մի գումար չի պահանջում ինձանից։ Որովհետեւ իմ սիրած սէրը դա տներն են։ Ես նայում եմ տներին, տների պատուհաններին, պատշգամբին, չուանին փռած լուածքին եւ զմայլանքից կարող եմ նոյնիսկ արտասուել։ Հետաքրքիրն այն է, որ ինձ հրապուրում են ոչ թէ տեսարժան, բարեկարգուած տները, դղեակները, տաճարները եւ այլ ճարտարապետական գոհարները, այլ սովորական, ոչնչով աչքի չընկնող շինութիւնները, որոնք սակայն ապրուած են եւ նրանց մէջ ես ապրած կամ ներկայումս ապրող մարդու հոգին եմ տեսնում։ Այսինքն եթէ խօսենք անշունչ եւ շնչաւոր նիւթերի մասին, ապա դրանք ինձ համար շնչաւոր են։
Վանաձորից Երեւան եմ վերադառնում։ Երկու քոյրեր, որոնք նոյն մեքենայում էին ինձ հետ, հարցնում են.
- Բարեկամի մօ՞տ էիք գնացել։
- Ընկերուհուս։ Շատ եմ հաւանում Վանաձորը, նոյնիսկ ուզում եմ ապրել այդ քաղաքում։
Այս խօսքերիս ի պատասխան ինձ վրայ նայեցին կեանքիս մէջ տեսած ամենազարմացած աչքերը։ Նրանք ինձ երեւի խղճացին։ Իսկ ես՝ նրանց։ Որովհետեւ կոյր էին եւ չէին տեսնում այն, ինչը ինձ երջանկութիւն էր պատճառում։
Նրանք Վանաձորում տեսնում էին չասֆալտապատած փողոցներ, կիսաքանդած, լքուած տներ եւ գործարաններ, այսինքն երբեմնի արդիւնաբերական հզօր քաղաքի բեկորները, սակայն ինձ համար այդ նիւթական մշակոյթը դիտւում էր որպէս հոգեւոր դարձած մշակոյթ, մարդկային շունչ կրող մշակոյթ։ Չբարեկարգուած այգին ինձ համար աւելի շնչաւոր էր, քան վերակառուցուած շատրուանները Հայքի ( նախկինում Կիրովի անուան) հրապարակում, որտեղ երեկոները մեծ բազմութիւն էր հաւաքւում։ Ես վաղ առաւօտից նստում էի ընկերուհուս բարձրադիր տան վերանդայում եւ չէի կարողանում աչքս կտրել քաղաքի տեսարանից իր բոլոր մանրամասներով։ Սկսում էի լուսանկարել Փամբակի լանջերի միջով խրոխտ ճանապարհ հարթող ամպերը, սալորի ճիւղերը շէնքի տանիքի ֆոնին, արեւի քայլքը պատերին։ Կիսաւարտ կամուրջը, որը պիտի միացնէր Երրորդ մասի թաղը կեդրոնի հետ, բայց այդպէս էլ անաւարտ մնաց... Ի՞նչ էր սա, այդ ի՞նչ տեսակ սէր էր դէպի այս քաղաքը... Վերջապէս ես գտայ այդ սիրոյ անուանումը։ Կայ մի հասկացութիւն, որը կոչւում է վերնակուլեար, այսինքն ճարտարապետութիւն առանց ճարտարապետի։ Այո, ամէն քաղաք ունի յարգուած ճարտարապետների կողմից կազմուած յատակագիծը։ Եւ երբ քայլում ես Վանաձորի փողոցներով, ապա զգում ես հանճարեղ տրամաբանութեամբ արուած գծագիրը։ Սակայն ճարտարապետի գործը աշխարհի մասշտաբով կազմում է միայն 3-5 % այն ամէնի, ինչ կառուցւում է։ Մնացածը՝ սովորական մադկանց ձեռքի աշխատանքն է։ Այդ աշխատանքն է ուզում տեսնել, օրինակ, Մոսկուայից ժամանած Ճարտարապետութեան միջազգային ակադէմիայի փրոֆեսոր Անդրէյ Իվանովը։ Երբ նրան ուզում են ցուցադրել Երեւանի Հիւսիսային պողոտան, ապա նա նախընտրում է գնալ Կոնդի կամ Նորքի թաղամասերը եւ զմայլուել սովորական բնակիչների կողմից արուած կառոյները իրենց նախշերով եւ անկրկնելի մտայղացումներով։
Ընկերուհուս՝ Վոսկեհատ Կիրակոսեանի տունը, ուր ես հիւրընկալւում եմ Վանաձորում, իր հոր՝ Շալիկո Կիրակոսեանի կառուցած տունն է։ Երկար արահետ է տանում դէպի զառիվեր բարձունքին երեւացող տունը։ Մենակ չէր կառուցում Վոսկեհատի հայրը.նրան օգնում էին մայրը՝ Մարուսը եւ մէկը միւսի հետեւից աշխարհ եկած զաւակները.Մարգոն, Մարտունը, Վոսկեհատը, Կարինէն եւ Երուանդը...
Եւ ամէն մէկը իր առանձնակի ներդրումն ունեցան այս տան կառուցապատման եւ պարտէզի պահպանման մէջ։ Ափսոս, որ այդ մեծ ընտանիքից միայն Վոսկեհատին եմ ճանաչում, թէեւ նրա պատմածներից արդէն բոլորն ինձ հարազատ են դարձել։ Ես լսում եմ նրանց ձայնը եւ ծանօթ եմ նրանց խառնուածքին եւ շնորհքներին։ Ինչ վերաբերւում է իմ ընկերուհուն, ապա մինչեւ Վոսկեհատին ճանաչելը ես չէի կարող պատկերացնել, թէ որքա՛ն բարի կարող է լինել մարդ արարածը, որքան լայն սիրտ կարող է նա ունենալ եւ բացել հոգու դռները բոլորի առջեւ անխտիր։ Գուցէ այս երկինքամերձ լոռուայ աշխարհն է սիրտը մեծացնում եւ տանում ձեռքը դէպի գրիչը ու ստիպում խօսել բանաստեղծական տողով։ Մի օր Վոսկեհատը հանեց պահարանից իր հօր՝ Շալիկօ Կիրակոսեանի ձեռագրերը։ Դա մի օրագիր էր, գրուած բանաստեղծութիւնների տեսքով։
Այսպիսով ես ի դէմս Վանաձորի գտել եմ իմ սէրը, եւ երբ որեւէ մէկն ասում է Այս ի՛նչ լքուած վայր է, ոնց որ կալանավայր լինի, իմ սէրը թաքուն է դառնում։ Ամէն մէկի բանը չէ՝ իմ սիրած սէրը։
