Բազմաբոյր է Եզնիկը. քիչ մը հող, քիչ մը ախոռ, քիչ մը թրիք, քիչ մը քրտինք։ Նիհարակազմ է ան եւ ոսկրոտ, ունի բրդոտ կուրծք։ Կը խօսի յոգնակի. Աշխատում ենք... Դադար ենք տալիս... Ուտում ենք...։ Նկատի ունի իր եզը, որ խոշոր աչքերով մեզ կը դիտէ ու լուռ կը սպասէ գործի վերադառնալու։
- Եզս եւ ես։ Մինչեւ մայրամուտ աշխատում ենք։ Արեւն է մեր ժամացոյցը։ Երբ յոգնած լինենք, միջօրէին, էս ծառի ներքեւ նստում, հաց ենք ուտում։
Եւ այդպէս ըրած է հողագործ Եզնիկը։ Արտը արեւելքէն արեւմուտք, դարձեալ արեւելք եւ դարձեալ արեւմուտք հերկելէն ետք, դաշտի ծայրին, մէկուսի ծառի շուքին նստած, բացած է մեծկակ թաշկինակը, որուն մէջ կայ սոխ, կանաչի եւ լաւաշ հաց, ու ախորժակով կ՚ընթրէ։
Վայոց Ձորի մէջ ենք, Ելփին գիւղի մօտակայքը, Երեւանէն Արենի երկարող Մ-2 միջպետական աւտոճանապարհի եզրին։
- Էս եզան տէրը չեմ ես. լծակիցներ ենք, հացի ընկերներ։ Գիտեմ նրա ցաւը, յոգնութիւնը։ Ինքն ալ ինձ լաւ է ճանաչում։ Չի գանգատում, տքնաջան աշխատում ա։ Պարոն ստուգաբանութիւն, եզնով ա մեր կեանքը կարելի, մեր բարի հացը, օճախը...
- Իրաւունք ունիս Եզնիկ։ Եւ կարելի է ըսել. «Ի սկզբանէ էր... եզն», ստուգաբանականօրէն։ Տե՛ս, արամերէնի, ասորերէնի արաբերէնի եբրայերէնի այբուբենները, մեր այբուբենը, յոյներուն, պարսիկներուն, լատիններուն այբուբենները կը սկսին «Ա»ով. ալփ, այբ, ալիֆ, ալաբ, ալաֆ, օլաֆ, ալֆա։ Բոլորին արմատը փիւնիկեան «ալէֆ» բառն է, որ կը նշանակէ «եզն»։ Ան արտայայտուած է այսպէս մէկ նշանով։ Այդ նկարը եզան գլուխ է իրականութեան մէջ, որ դարձեր է բոլորին «Ա» տառը։
- Իրապէս, «դարձեր» է։ Գլուխը վեր՝ մեր «Ա» տառն ա, գլուխը վայր՝ լատինականը, յունականը։
- Աւելին, Եզնիկ, հին աշխարհի մէջ, յոյներու մօտ, տողերուն ուղղութիւնը, դաշտի մէջ քու կատարած գործիդ պատկերին նմանողութեամբ որոշուեր է։ Յունական ամենահին վիմագիր արձանագրութիւնները երկկողմանի են. առաջին տողը ձախէն աջ, երկրորդը՝ աջէն ձախ, երրորդը դարձեալ ձախէն աջ, չորրորդը՝ աջէն ձախ, եւ այդպէս շարունակ։ Ճիշդ այնպէս, ինչպէս դուն կը հերկես հողը, արեւելքէն արեւմուտք, դարձ մը, ապա՝ արեւմուտքէն արեւելք։ Մենք չունեցանք այդ գրելաձեւը, քանի որ, մեր գիրերու գիւտի ժամանակ արդէն ազգերը որոշած էին ո՛ր մէկ ուղղութեամբ գրել. արեւմտեան աշխարհը, -յոյները, լատինները, նաեւ եթովպացիները՝ ձախէն աջ, արեւելքի ժողովուրդները՝ ասորիները, հրեաները, արաբները՝ աջէն ձախ։ Իսկ հետաքրքրականը եւ բուն դժուարը այն է, որ գրագիրները մարմարը փորագրած ժամանակ տողէ տող տառերուն ուղղութիւնն ալ կը շրջէին։ Այս գրելաձեւը յոյները կոչեր են «բուստրոֆեդոն»։ Այդպէս է անուանուած ի պատիւ... եզան։ «Բուս» եզ, «ստրեֆօ» դառնալ, շրջիլ, «ստրոֆի», դարձ։ Ուստի, «բուստրոֆեդոն» բառի համար, ի պատիւ այդ գրելաձեւի 2.500 ամեակին, ի պատիւ մեր գիրերու 1.600 ամեակին, եւ ի պատիւ քու տոկուն, չարքաշ եզան, ստեղծենք հայերէն նոր բառ, պատճենում մը՝ նմանութեամբ յունարէն օրինակին. «Եզնադարձ»։
- Հեշտալուր է. եզնադարձ։
- Իսկ «եզն» բառը զուտ հայկական է ու հարստացուցեր է նաեւ մեր լեզուն. եզնանոց, եզնալուծ, եզնախոյ, եզնող։
- Իմ Եզնիկ անունը։
- Եւ, աւելի նոր բառեր. եզանճակտիկ, եզնաշռիկ, եզընկալ, եզնագին, եզնաչք, եզնասայլ, եզնավար, եզնեղէն, եզնարած, եզնացու, եզնաքար։ Վանեցին այս ազնիւ անասունը կոչեր է «յեզ», Գորիսի, Արցախի մշակները «յէզնը», համշենցին «յիզ», մոկքցին «իզ»։
- Հայ մշակը մի քիչ բանաստեղծ չի՞. մենք նրան տուել ենք փաղաքշական անուններ. ջան, ծաղիկ, ախպեր, նախշուն, սիրուն...
Եզնիկն ու եզը հրաժեշտ կու տան իրենց ետին ձգելով ազնիւ մեղեդի մը. «Հո արա եզօ ճան, ախպեր ճան, թոլ արա եզօ, ճան ախպեր, դեհ, սիրուն ել, ել՜, ել՜ ել՜, դեհ ծաղիկ ել՜ ել՜ ել՜ ել՜, դեհ նախշուն ել՜ ել՜ ել՜ ել՜»։
