Յիշելով Ֆրիկի «Չարխ»ը

Մինջնա­դարեան մե­ծանուն բա­նաս­տեղծնե­րէն Ֆրիկ իր քեր­թո­ւած­նե­րուն մէջ յա­ճախ կ՚օգ­տա­գոր­ծէ թրքե­րէնէ փո­խան­ցո­ւած «չարխ» բա­ռը։ Ան այդ եզ­րով մերթ կ՚ակ­նարկէ մար­դուս բախ­տին, մերթ ալ կը նշէ նա­խախ­նա­մու­թեան ուժն ու կա­րողու­թեան։

Հոգ չէ թէ բնու­թեան իմաս­տուն զա­ւակն է մար­դը, աշ­խարհի վրայ նաեւ ան­սահման են անոր ճա­րահա­տու­թեան կամ ան­ճա­րակու­թեան երե­ւոյթնե­րը։ Այդ երե­ւոյթնե­րը նաեւ բա­րեբախ­տութիւն են մար­դուս ինքնա­ճանաչ­ման առիթ ըն­ծա­յելուն առու­մով։ Աս­տո­ւած մի արաս­ցէ ով գի­տէ տա­կաւին ի՞նչ հրէ­շու­թիւննե­րու հե­ղինա­կը կը դառ­նա­յինք եթէ դոյզն իսկ պակ­սէր մարդու այդ ան­ճա­րակու­թեան գի­տակ­ցութիւ­նը։ Պատ­մութեան կա­րեւորա­գոյն առակ­նե­րէն մէ­կը ըլ­լալ կը շա­րու­նա­կէ Բա­բելո­նի աշ­տա­րակը։ Կրօ­նագի­տու­թեան դա­սուն ար­դէն իսկ սոր­ված էինք թէ ինչպի­սի մա­հացու մեղք մըն է մար­դու իր սահ­մաննե­րը չի­մանա­լը։ Աս­տո­ւած պատ­ժեց զինք փնտռե­լու հա­մար դէ­պի եր­կինք բարձրա­ցող աշ­տա­րակ մը կա­ռու­ցե­լու ձեռ­նարկող­նե­րը։ Խառ­նեց անոնց լե­զու­նե­րը, որ­պէսզի ար­գի­լէ անոնց մի­ջեւ հա­ղոր­դակցու­թիւնը։ Պա­տիժ մը՝ որու հե­տեւանքնե­րը կը տա­նինք մին­չեւ օրս։ Եւ ապա միամի­տօրէն կը զար­մա­նանք թէ ին­չո՞ւ հա­մար մեզ չեն հասկնար։ Չեն հասկնար, որով­հե­տեւ պատ­ժո­ւած ենք տա­կաւին չյի­շատա­կուած թո­ւական­նե­րէն ի վեր։ Կը շա­րու­նա­կենք տա­նիլ մեր նախ­նեաց մատ­նո­ւած անէծ­քի հե­տեւանքնե­րը։ Մարդկանց ոչ միայն լե­զու­նե­րը, այլ անոր հետ միասին լե­զուամ­տա­ծողու­թեան յատ­կութիւններն ալ խառ­նո­ւած են, որու հե­տեւան­քով ան­հա­ղորդ կը մնանք իրա­րու հան­դէպ։

Սա իս­կա­պէս, այն մե­ծագոյն պա­տիժն է, որուն պի­տի ար­ժա­նանար իր սահ­մաննե­րուն չգի­տակ­ցող մար­դը։ Սա նաեւ ագա­հու­թեան պա­տիժն է։ Եւ ագա­հու­թիւնը այն մեղ­քե­րէն է, որ Սուրբ Գիր­քի մէջ կը դա­սուի «մա­հացու», որուն հե­տեւանքնե­րը ժա­ռան­գա­կան են։

Չես գի­տեր ինչ դրդումնե­րով այս խորհրդնե­րը խու­ժե­ցին մտքիս, երբ կը փոր­ձէի տա­րուայ վեր­ջին տոմ­սը գրե­լու։ Թե­րեւս ալ Գա­տըգիւ­ղի թա­ղական խոր­հուրդի որո­շու­մը հասկնալ չա­նալու պա­հուն էր, որ մտա­բերե­ցի մարդկա­յին մտքի թե­լադ­րած սահ­մա­նափա­կումնե­րը։

Ան­ցեալ շա­բաթ լրա­գիրը տպա­րան ուղղար­կած էինք, երբ վե­րահա­սու եղանք Իս­թանպու­լի Քա­ղաքա­պետ Էք­րեմ Իմա­մօղ­լո­ւի հե­տաքրքրա­կան փափ­կանկա­տու­թեան։ Քա­ղաքա­պետը հե­տեւե­լով «Մեր Հա­յերը» նա­խաձեռ­նութեան առա­ջար­կին, որո­շեր է քա­ղաքիս բո­լոր հայ դպրո­ցի աշա­կեր­տութեան փոքր նո­ւէր­ներ ուղղար­կել եւ այսպէ­սով շնոր­հա­ւորել Սուրբ Ծննդեան Տօ­նը։ Մին­չեւ հոս ամէն բան ըն­դունե­լի եւ հա­ճելի։ Բայց զար­մանք պատ­ճա­ռողը Արա­մեան Ունճեան վար­ժա­րանի տնօ­րէնու­թեան քա­ղաքա­պետի նո­ւէրը մեր­ժե­լու երե­ւոյ­թով յայտնո­ւեցաւ։ Իսկ ի՞նչ կրնար ըլ­լալ նման մա­կար­դա­կէ մը եկած այս պարզ նո­ւէրին մերժման պատ­ճա­ռը։ Այս հար­ցումը քա­նի որ պաշ­տօ­նապէս չէ պա­տաս­խա­նուած տնօ­րէնու­թեան կող­մէ ու­րե­մն կը ստի­պուինք են­թադրու­թիւններ ընե­լու։ Ի՞նչը պատ­ճառ կրնայ ըլ­լալ նման անար­գանքի։ Գի­տենք որ Էր­տո­ղանի կա­ռավա­րու­թիւնը ընտրուած օրէն սկսեալ ամէն առ­թիւ կը փոր­ձէ ար­գելք ըլ­լալ քա­ղաքա­պետար­նի նա­խաձեռ­նութիւննե­րուն։ Ար­դեօք այդ եղածն ալ կա­րելի՞ է նոյն շրջա­նակի մէջ տես­նել։ Մեր թա­ղակա­նու­թիւնն ալ կրնա՞յ ըլ­լայ որ ազ­դո­ւած ըլ­լան Նա­խագահ Էր­տո­ղանի ոխե­րիմ վե­րաբե­րու­մէն եւ ինքն ալ գոր­ծադրէ նոյն մտայ­նութիւ­նը։

Որ­պէս երկրի ազ­գա­յին փոք­րա­մաս­նութիւններ, հա­զիւ վեր­ջին տա­րինե­րուն է որ կ՚ար­ժա­նանանք պե­տական մար­միննե­րու նման բնոյ­թի մեր­ձե­ցումնե­րուն։ Եթէ հի­մա ալ ոմանց հա­ճելի թո­ւելու հա­մար պի­տի դի­մենք այսպի­սի վա­նողա­կան քայ­լե­րու, ափ­սոս ու ափ­սոս այս հա­մայնքը իբ­րեւ թէ ղե­կավա­րող միտ­քե­րուն։

[email protected]