Խորհրդային Հայաստանէ ներս վերջին մարդահամարը կատարուեցաւ 1989 թուականին։ Իսթանպուլի մէջ այդ մարդահամարի տուեալներէն տեղեակ եղած եմ Սովետական հիւպատոսարանի գրադարանէն վերցուած «Սովետական Հայաստան» ամսաթերթի միջոցաւ։
Լրատուութիւնը կը նշէր թէ Հայաստանի Սովետական Սոցիալիստական Հանրապետութեան ընդհանուր բնակչութիւնը հասած էր 3.304.700-ի։ Այս թուանիշը մինչեւ օրս կը մնայ Հայաստանի Հանրապետութեան բարձրագոյն տուեալ ըլլալով։
«Սովետական Հայաստան» պարբերականը կը նկարագրէր նաեւ այդ ընդհանուր բնակչութեան մէջ փոքրամասնութիւն կազմած ազգութիւններու մասին տուեալներ։ Կ՚իմանայինք թէ Հայաստանի տարածքին կը բնակէին 200.000 թուրքեր եւ 80.000 քրտեր։ Նշենք թէ այստեղ յիշուած քիւրտերը եզդիադաւաններն են, որոնք աշխարհի վրայ ամենակազմակերպեալ սփիւռքը գոյացուցին Հայաստանի մէջ։
Նշուած էր նաեւ Հայաստանաբնակ ռուսերը 30.000 բնակչութիւնով եւ շատ աւելի նուազ թիւերով ալ հրեայ, յոյն, ասորի եւ վրացի համայնքները։
Արցախեան առաջին պատերազմի թոհուբոհի մէջ հայստանաբնակ թուրքերը ամբողջովին լքեցին իրենց պապենական երկիրը եւ ապաստանեցան Ատրպէյճան։ Նոյնը այս անգամ շատ աւելի ողբերգական պատկերներով ապրեցաւ նաեւ ատրպէյճանաբնակ հայութիւնը։ Անոնք ալ Պաքուի եւ Սումկայիթի ջարդերը ապրելով հարկադրուեցան լքել իրենց պապենական հողերը եւ ապաստանիլ Հայաստան։
Այսօր Հայաստանի տարածքին թուրք փոքրամասնութիւն մը գոյութիւն չունի։ Իսկ եզդիներու բնակչութիւնը կիսով չափ նուազելով հասաւ 40.000 հազարի սահմաններուն։
Հայաստանի այժմու ընդդիմութիւնը վերջերս որդեգրած է «Առանց թուրքի Հայաստան» լոզունգը։ Եթէ երկրի մը մէջ թուրք գոյութիւն չէ մնացած, ի՞նչ կը նշանակէ նման կարգախօս։ Երկար մտածելու կարիք չկայ։ Ազգայնամոլ մտայնութիւնը ինք դիւրաւ կրնայ ստեղծել վերացական թուրքի կերպարը, որպէսզի ունենայ հալածանքի նոր թիրախ։ Ընդդիմութեան համար մերօրեայ թուրքն է Վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան։ Անցեալին նման մեղադրութեան թիրախ դարձած էին երկրի նախորդ նախագահները Լեւոնլ Տէր Պետրոսեան, Ռոբերթ Քոչարեան եւ Սերժ Սարգսեան։ «Քոչւոր է, անոր համար մականունը Քոչարեան է» պնդող յիմար միտքը մինչեւ օրս դրոշմուած է մեր յիշողութեան։
Երբ այս բոլորը կը դիտենք Թուրքիոյ մէջ ապրող, Թուրքիոյ քաղաքացի հայու աչքով, ակամայ կը տարուինք խորհելու թէ ազգայնամոլ ստորնութիւնը գերազգային յատկանիշ մըն է եւ այդ աղտէ վարակուած հայն ու թուրքը նոյն անմարդկային մտայնութենէն կը տառապին։
Թուրքիոյ մէջ ալ քաղաքական հակամարտութիւններու կարեւոր ամբաստանութիւնն է հայ ըլլալ։ Մարդիկ իրենց հակառակորդը նախատելու համար կը պնդեն թէ հայու ծագում ունի։ Ցաւալի է տեսնել անկախութիւն ձեռքբերած Հայաստանի իր առջեւ ծառացած ահագին խնդիրները մէկկողմ դնելով նման ճղճիմութեամբ զբաղելուն ականատես ըլլալ։
Ափսոս ու անէծք այս աստիճանի յիմարութեան բոլոր հեղինակներուն։
