Կոմիտասի գերմանական ժառանգութեան ճակատագիրը մտաւ երկրորդ փուլ։ Այս անգամ այն կապուած էր ՀՀ մշակութային վաստակաւոր գործիչ Սեդրակ Երկանեանի անուան հետ։ Կոմիտասի ծննդեան օրը՝ Սեպտեմբերի 26-ին Կոմիտասի անուան Կամերային Երաժշտութեան Տանը կայացաւ «Անյայտ էջեր» խորագրով աննկարագրելի մի համերգ։ Համերգին հնչած կատարումները ընդունակ էին բաւարարել ամենախստապահանջ երաժշտի ճաշակը մինջեւ պարզ երաժշտասէր ունկնդրողների սպասումները։ Առաջին բաժինը կոչւում էր «Գերմանական շրջան», իսկ երկրորդը՝ «Նուիրում Կոմիտասին»։
Գերմանական շրջան
Հետաքրքիր է, որ Սեդրակ Երկանեանն անցաւ այն ճանապարհով, ինչ ժամանակին՝ Տիրան Լոքմակէօզեանը, երբ յայտնագործեց Պեռլինում գրած Կոմիտասի 1896-1899թթ. յօրինուածքները, այսինքն նա գիտակցեց, թէ ի՛նչ վիթխարի աշխատանք է կատարել հայ երաժիշտ-գիտնականը ուսման երեք տարիներին, ով ուսուցանելով հանդերձ հասցրեց նաեւ ծանօթացնել եւրոպացիներին նրանց համար անյայտ հայ երաժշտութեանը, որը շնորհիւ Կոմիտասի ընդունուեց որպէս համաշխարհային մշակոյթի պարտադիր մասնիկ։
Ահա փրոֆէօսոր Օսկար Ֆլայշերի նամակը՝ Կոմիտասին, գրուած Միջազգային Երաժշտական Ընկերութեան անունից.
Յարգելի Պարոն վարդապետ
Իմ պարտականութիւնն եմ համարում Միջազգային Երաժշտական Ընկերութեան կողմից ձեզ շնորհակալութիւն յայտնել՝ հայկական երաժշտութեան մասին ձեր դասախօսութիւններով մեր ընկերութեան նպատակներին նպաստելու համար։ Ձեր հմտալից եւ խորիմաստ դասախօսութիւնների միջոցով մեզ խորունկ հայեացք գցել տուեցիք դէպի այն երաժշտութիւնը, որը մինչ այդ մեզ համար գրեթէ փակ էր եւ որ մեզ՝ արեւմտեաններիս, ուսուցանելու շատ բան ունի։ Ձեր կատարած աշխատանքը փոքր չէր, սակայն ես խօսում եմ բոլոր նրանց անունից, ովքեր լսել էին ձեր դասախօսութիւնները – իսկ նրանց մէջ առաջնակարգ եւ նշանաւոր գիտնականներ կային- երբ ասում եմ, որ ձեր աշխատանքն ու ջանքը ապարդիւն չեղան։ Դուք ժամանակակից գիտութեանը անգնահատելի ծառայութիւն կը մատուցէք, եթէ ձեր աշխատանքները հրապարակէք, եւ ես երջանիկ կը լինեմ ձեզ այդ առումով օգտակար լինել։
Մեծագոյն յարգանքներով
Ձեր խոնարհ ծառայ
Օսկար Ֆլայշեր
Պեռլին, 6 Յուլիս 1899
Եւ ինչպէս եւրոպացիներին յայտնի չէին հայկական երաժշտութեան էջերը, այնպէս էլ հայ հասարակութեանը յայտնի չէին Կոմիտասի երեք տարիների ընթացքում գրած ստեղծագործութիւնները։ Բայց արի ու տեէ՛ս, որ Սեդրակ Երկանեանը, ցոյց տալով Կոմիտասի գերմանական երկերը մեր երաժիշտներին, լսեց նոյն կարծիքը, ինչ ժամանակին՝ Տիրանը, այսինքն նրանք մեծ կարծիք չունեցան Կոմիտասի գերմանական երկերի հանդէպ։ Աստուած նրանց հետ. այդ կարծիքը խօսում է ոչ թէ Կոմիտասի մասին, այլ՝ մեր մասին։ Աւաղ մեր ազգային չկամեցողութեան… 84 տարի անց Կոմիտասը որոշների կողմից արժանանում է նոյն չկամեցողութեան եւ անտարբերութեան, ինչ եւ կեանքի օրով։
Աւելի լաւ կը լինի անդրադառնամ Սեդրակ Երկանեանի սքանչելի համերգին։ Ով գէթ մէկ անգամ լսել է Սեդրակ Երկանեանի կատարումները, պիտի անպայման բնութագրի նրան որպէս խորաթափանց մեկնաբան։ Չնայած համերգին մասնակցում էին հինգ երգիչներ եւ տասներեք նուագողներ, իրականում այդ Երկանեանն էր նուագում- մեկնաբանում նրանց շնորհիւ, որովհետեւ նրանք արտայայտում էին իրենց խմբավարի մեկնաբանութիւնը։ Անշուշտ դա հնարաւոր չէր լինի իտալական երգերի պարագայում, որովհետեւ իտալական երգերը յարմար են ձայնացուցադրութեան համար, այսպէս կոչուած belcanto երգեցողութեան համար, իսկ գերմանական Lied-ը պահանջում է ձայնի միջոցով թափանցել ներսում պահուած խորունկ յոյզերը։ Մենք Տիրանի հետ լսում էինք Կոմիտասի Lied-րը եւ դրանք անտարակոյս գերմանական երգեր էին, ինչպիսին էին Շումանի, Շուբերտի, Վագների, Վոլֆի երգերը։ Մէկ-երկու կարծիք շշնջաց, թէ զգացւում է հեղինակի հայ լինելը, բայց ո՛չ, ոչինչ չէր խօսում այն մասին, որ հեղինակը գերմանացի չէ։ Ահա այդպիսին է մեր գերմանական Կոմիտասը։
Նուիրում Կոմիտասին
Երկրորդ բաժնում կատարեցին Կոմիտասի հայկական երգերը՝ ի դէպ ոչ միայն ձայնով, այլ նաեւ բլուլով, դուդուկով, թաւջութակով, նուագախմբով։ Մշակումն ու գործիքաւորումը Սեդրակ Երկանեանինն էր։ Այս բաժնում մենք ամբողջովին յայտնուեցինք Երկանեանի հեքիաթային երաժշտական աշխարհում։ Նա երաժիշտ - հեքիաթասաց է։ Երկար կարելի է պատմել, թէ ինչպէս է երաժիշտը հիւսում իր երաժշտական հեքիաթները։ Ի՚նչ արեւային թելերից է հիւսում դրանք։ Ի՛նչ երանգներով է զարդարում Կոմիտասին, եւ դա ստացւում է Երկանեանի մօտ, հաւատացէ՛ք։ Մի սոնատ կատարեց նաեւ ինքը Երկանեանը արդէն դաշնամուրով՝ Հ. Դելալեանի «Նուիրում Կոմիտասին» սոնատն էր։ Պիտի խոստովանեմ, որ այդ գործը հանդէս եկաւ որպէս համերգի բարձրակէտ՝ իր էքսպրեսիայով։
Կոմիտասին այդ օրը մենք ոչ միայն լսեցինք եւ ունկնդրեցինք։ Մենք Կոմիտաս ապրեցինք։
