Թուրքիոյ ներկայ իրողութեան ամենախայտառակ երեւոյթներէն մէկը ըլլալով երկրի օրակարգին մտած է մանկապղծութեան դէպքերու արձանագրած յաճախականութիւնը։ Ամէն անգամուն, երբ թերթեր կամ այլ լրատու գործակալութիւններ կը հաղորդեն անչափահաս երախայի մը կորուստը, հասարակութիւնը սարսափի կը մատնուի խորհելով, թէ անգամ մը եւս դէմ յանդիման պիտի մնանք նողկալի ստորնութեան մը հետ։ Անմիջապէս հասարակական զօրաշարժ մը ծայր կ՚առնէ եւ թաղեցի, դուռ դրացին բոլորը փողոց կը թափին այդ կորսուած երախան գտնելու յոյսով։ Այդ պահուն բոլորին մտքին մէջ կը գոյանայ նոյն մտահոգութիւնը։ «Տայ Աստուած, որ ողջ առողջ գտնենք երախային», բայց շատեր արդէն նախորդ փորձերէն տարուելով համոզուած կ՚ըլլան, թէ սա սնամէջ պաղատանք մըն է եւ հաւանականօրէն այդ երախան պիտի գտնուի առեւանգուած, բռնաբարուած ու նաեւ դաժանօրէն սպաննուած ձեւով։ Դժբախտաբար անթիւ են այդ չար հաւանականութեան տեղի տուող օրինակները։ Մարդ ակամայ կը տարուի մտածելու, թէ ի՞նչն է պատճառը նման չարագործութեան այսքան մեծ թափ ստանալուն։ Ոմանք երեւոյթը կը բացատրեն կրօնական դրդումներով։ Կը նշեն, թէ կրօնքի քարոզչութիւնով իշխանութեան եկած այս կառավարութեան օրով զգալիօրէն բարձրացած է, թէ կիներու դէմ բռնութեան եւ մարդասպանութեան դէպքերը եւ թէ մանկապղծութեան այս սոսկալի երեւոյթը։ Մինչ այդ ուրիշներ կ՚առարկեն այս պնդումին պատճառաբանելով թէ նման խայտառակութիւններ անցեալին ալ կը պատահէին, բայց այսքան տեսանելի չէին ըլլար։ Այժմ շնորհիւ լուրերու հասանելիութեան այսքան ընդարձակուած միջավայրին ամէն ինչ դիւրաւ լսելի կը դառնայ բոլորին համար։
Կարելի չէ յստակ եւ ճշգրիտ մէկ պատասխանի վրայ կեդրոնանալ։ Գուցէ երկու վարկածներն ալ ունենան իրենց տրամաբանական բացատրութիւնը։ Սակայն միւս կողմէ իրողութիւնը կը մնայ անփոփոխ։ Համարեա ամէն օր կը հանդիպինք մանկապղծութեան նոր մէկ օրինակին։
Նոյնպէս նման չարիքը կանխելու համար առաջարկուած միջոցներն ալ իրենց մէջ զանազանութիւն կը ներկայացնեն։ Բայց արդեօք որչափո՞վ զանազանութիւն է նման չարագործութիւնը պատժելի համար առաջարկուած այս կամ այն միջոցը։ Կան մարդիկ որոնք մեծ եռանդով կը պահանջեն մահապատժի վերահաստատումը։ Անոնք համոզուած են, որ մահապատժի կիրարկութիւնով կը վերջանան այս տեսակի անմարդկային արարքները։ Բայց արդեօք իսկապէ՞ս այդպէս է։ Իսկապէս մարդիկ ծանր պատիժներէ խրտչելով յանկարծակիօրէն կրնա՞ն բարիանալ։ Խիստ վիճելի հարցումներ են այս բոլորը։ Երբ երկիրը այս նիւթերով ամենաբարձր հաւաստիացման աղբիւր ներկայացող Կրօնից տեսչութեան յորդորներով կը դաստիարակուին դէպի մանկապղծութիւն, այլեւս անիմաստ է նման միջոցներուն յոյս կապել։ Մենք առանց վարանումի կը հաւատանք, որ այս տեսակի անմարդկայնութիւնը կը խրախուսուի 1,400 տարուայ բարքեր ու սովորութիւնները այսօր նոյնութեամբ վերակերտելու ձգտող յետադիմականութենէ։ Արդարեւ այս մտքի մոլլաները ամէն անգամուն, երբ հարկադրուին նման նիւթերու մասին յորդորներ փոխանցելու միշտ կը սիրեն մարգարէի կեանքէն օրինակներ թուել։ Զանց կ՚առնեն այդ մարգարէի օրէն մինչեւ մեր ժամանակները մարդկային մտքի արձանագրած բոլոր նուաճումները։ «Քանի որ ինք այդպէս կ՚ընէր, ուրեմն այս է ճիշդը» ըսելով կը ներկայանան հասարակութեան եւ այդ մեկնաբանութեան մէջ ալ ոչ մէկ անպատեհութիւն կը տեսնեն անչափահասներու տակաւին մանուկ տարիքին ամուսնութեան եւ նման երեւոյթներու միջեւ։ Եւրոպացիք հիմա պարտին զգոյշ ըլլալ տարբեր մշակոյթներու հետ շփուելու պարագային։ Մենք երբեք խորհուրդ չենք տար այլամերժութեան, բայց ամէն ոք պարտաւոր է գիտնալու թէ որո՞ւ հետ ի՞նչ տեսակ շփում մը ունենալու կը պատրաստուի։ Այդ առումով մտահոգիչ է մեր երկրի սխալ դաստիարակուած զաւակներուն պարզած վտանգը։ Քաղաքակիրթ աշխարհ յաջողեցաւ իր բարոյական ապրումներուն մէջ կրօնքը արժանի դիրքին վերածելու։ Իսկ մեզ նման երկիրներու մէջ այդ նոյն կրօնքը իր խիստ պահպանողական բնոյթով կը սպառնայ նախ անպաշտպան պատանիներուն եւ ապա ամբողջ հասարակութեան կեանքին։
