Հայաստանի Գ. Հանրապետութիւնը, հիմնարկութենէն սկսեալ իր բոլոր պատգամները ուղղեց Հայաստանի, Արցախի հանրապետութեան եւ սփիւռքահայութեան։ Ցարդ գործող բոլոր նախագահները եւ վարչապետ Փաշինեան, ներառեալ բոլոր նախարարները իրենք զիրենք պատասխանատու համարեցին հայ ժողովուրդի բոլոր հատուածներուն նկատմամբ։
Անշուշտ որ օրինականութեան մէջ անոնց լիազօրութիւնը սահմանուած էր միայն սեփական երկրի բնակչութեան հետ։ Իրաւասու չէին որեւէ օտար երկրի քաղաքացի հայուն համար վճիռ կայացնելու։ Բայց որպէս սկզբունք, գրկաբաց եղան համայն հայութեան հանդէպ։
Անոնցմէ ոչ մէկը արտասանեց «սփիւռքը մեզի հետ կապ չունի» նախադասութիւնը։ Եւ աւելին՝ «սփիւռքը հարիւր տարի ետ մնացած է» դժբախտ կարծիքը։
Այս բոլորը վիճակեցան Թուրքիոյ հայոց նորընտիր պատրիարք Սահակ Բ.ին։ Կարդալով պատրիարքին իշխանամէտ «Աքշամ» թերթին կատարած յայտարարութիւնները, կը համոզուինք թէ ան այս բաները ըսելով կարծած է թէ հաճելի պիտի թուի թրքական կառավարութեան։ Նոյն միտումով յաճախ կ՚անդրադառնայ իր ծնած թաղամասին՝ Պայրամփաշայի։ Ըսել կ՚ուզէ թէ «ես տեղացի եմ ու կը պատկանիմ թուրք ազգին»։ Չէ որ նախագահ Էրտողան յաճախ կը գոռայ «Երլի վէ միլլի», այսինքն տեղացի ու ազգային տարրի նախընտրելի յատկութիւնը շեշտելով։ Այսպէսով Սահակ Բ. նախքան գահակալութիւն, յայտարարած եղաւ թէ ինք ոչ թէ հայոց պատրիարքն է Թուրքիոյ մէջ, այլ թուրք պաշտօնակատար մը բազմադարեան պատրիարքական աթոռին վրայ։
Այս արդիւնքին հասնելու համար էր որ Թուրքիոյ իշխանութիւնները հայ ազգին պարտադրեցին չարեաց փոքրագոյնը ընտրելու ծառայող կանոնագիր։ Արամ կամ Սահակ համարժէք էին իրենց համար։ Պարզապէս Արամ սրբազանի անունը բաւականին մաշած էր փոխանորդութեան տարիներուն, եւ մեծ թիւով միամիտներ «Արամէն լաւ է» ըսելով քուէարկեցին Սահակին։ Այս արդիւնքին մէջ մեծ է Նախաձեռնարկ մարմնի մնացորդաց անդամներուն պատասխանատուութիւնը։
Թէեւ պատմութեան մէջ Անի քաղաքը հռոմէացիներու վաճառողներն ալ, Շահ Աբասը Ջուղան արշաւելու կանչողն ալ հոգեւորականներն էին, բայց մինչեւ օրս հայ ժողովուրդի հոգեւոր առաջնորդէն ակնկալածը ազգին արժանապատուութիւնը վեր պահելն է, այլ ոչ թէ իշխանութիւններուն հաճելի թուիլը։ Սակայն այս նախապատուութիւնն ալ վիճելի է ոմանց հաշւոյն։ Կան հայեր, որոնք իրենց անհատական բարեկեցութիւնը վեր կը դասեն բոլոր բարոյական արժանիքներէն։ Անոնք բնականաբար գոհունակութեամբ ընդունած են Սահակ Բ-ի յայտարարութիւնները։ Ինչպէս պատմութեան մէջ, այսօր ալ բնաւ նուազ չեն այն անձերը, որոնք կը կարծեն թէ բռնակալ իշխանութիւնը շոյելով կ՚ապահովէն անոնց բարեացակամութիւնը։
Պարտինք նշել երկու կարեւոր կէտ։ Սահակ Բ.-ի հայկական սփիւռքի մասին ըսածները կարելի է ընդունիլ որպէս ազատ մտքի արտայայտութիւն։ Որոշ նիւթերու մէջ կարելի է համաձայնիլ կամ մերժել։ Խնդիրը կը ծագի «Աքշամ» թերթի այդ կարծիքները փոխանցելու եղանակով։ Թերթը իր գործածած վերնագրով իսկ հեռաւորութիւն դրաւ պոլսահայութեան եւ հայ ազգի միջեւ։ Եւ երկրորդ՝ ոչ ոք պատրիարքէն կը պահանջէ պետութեան դէն կռիւ ստեղծել։ Հոս ալ խնդիրը աթոռին պահանջած գիտակցութեան բացակայումն է։
Ստրկամտութիւնը որդեգրածներուն շնորհաւոր ըլլայ նորընտիր պատրիարքի գահակալութիւնը։
Անգամ մը եւս խաբուած է հայ ժողովուրդը, իյնալով չարամիտներու ծուղակին։ Այդ խաբկանքը բաւականին սուղ պիտի արժէ պոլսահայ համայնքի հաշւոյն։
