Համարեա նոյն օրերուն զուգադիպեցան Հայաստանի Արտաքին Գործոց Նախարար Արարատ Միրզոյեանի Անթալիոյ դիւանագիտական խորհրդաժողովի մասնակցութիւնը եւ Ատրպէյճանին Արցախեան պատերազմի աւարտէն ետք վերջնական համաձայնութեան մը համար ներկայացուցած հինգ յօդուածանի առաջարկը։
Քննարկելով հինգ յօդուածները կարելի է համոզուիլ թէ Ատրպէյճանի առաջարկները ընդունելի սահմաններու մէջ են։ Արդէն նման հաստատում մըն ալ կատարեց Արարատ Միրզոյեան, նշելով որ «մեծ հաշուով, մեզ համար անընդունելի ոչինչ չկայ»։
Այս պահուն կողմերու միջեւ կարեւորագոյն խոչընդոտը կը կազմէ արցախահայութեան ինքորոշման իրաւունքի ճանաչումը։ Պարզ է որ Ատրպէյճան իր երկրի հողային ամբողջականութիւնը շեշտելու մասին որեւէ ակնարկութիւն չունի Արցախի ինքնավարութեան։ Ուրեմն, երբ նկատի կ՚ունենանք որ 30 տարիէ աւելի երկար պատմութիւն մը ունեցող խնդրին կիզակէտն է այդ նիւթը, ուրեմն Հայաստան պարտաւոր է փոխադարձել արցախահայութեան ապագան երաշխաւորող պայմաններ առաջադրելով։
Վերահաստատենք այն համոզումը թէ համաշխարհային քաղաքականութեան մէջ յստակ չափանիշներ գոյութիւն չ՚ունին։ Չափանիշները կը ճշդուին ուժի կիրարկման հիման վրայ։
Կիպրոսի հիւսիսային հատուածի անջատումը եւ անկախացումը երբեւիցէ տարբեր չէ Արցախի «տեֆաքթօ» հանրապետութենէն։ անցնող այս 30 տարիներու ընթացքին ապրեցանք նման բազմաթիւ փորձութիւններ։ Ապղազիա եւ Հարաւային Օսէթիա, աւելի ուշ ալ Ուքրաինոյ Տոմպասի շրջանի Տոնեցկ եւ Լուգանցկ նահանգները միակողմանի որոշումով անկախութիւն հռչակեցին եւ Ռուսիոյ Դաշնութիւնը իսկոյն ճանչցաւ այդ անկախութիւնը։
Նման երեւոյթներ նախապէս ապրուած էին նաեւ տարանջատուած Եուկոսլավիոյ օրինակով։ Հոն ալ դաշնակցութիւն մը գոյացուցած տարբեր ազգութիւններ Խորհրդային Միութեան տարանջատումին զուգահեռ մի առ մի յայտարարած էին իրենց անկախութիւնը եւ անդամակցած ՄԱԿ-ին։
ՄԱԿ եւ համաշխարհային քաղաքականութիւնը իրարու հակասող մերձեցումներ ցուցաբերեց անկախացման բոլոր այս եղանակներուն դիմաց։
Այս պահուն, երբ հաւանական չի թուիր Արցախի իբրեւ անկախ պետութիւն ՄԱԿ-ի կողմէ ճանաչումը, պարտինք վերյիշել տարակարծութեան դեռ նոր արծարծուած օրերուն Իլհամ Ալիեւի հօր՝ Հայտար Ալիեւի յայտարարութիւններուն, որ կը խոստանար ամենալայն հասկացողութեամբ ինքնավարութիւն շնորհել Արցախին։
Հայաստանին սպառնացող կարեւորագոյն վտանգն է մատնուիլ պարտութեան հոգեբանութեան։ Ճիշդ է որ 44-օրեայ պատերազմը աւարտեցաւ Հայաստանի պարտութեամբ։ Նշենք որ կողմերը այդ 44 օրերու ընթացքին ունեցան համարեա իրարու հաւասար մարդկային կորուստ։ Պատերազմը աւարտեցաւ Շուշիի անկումով, ինչ որ խորհրդանշական իմաստ ունէր երկու կողմերու համար ալ։ Փութին հազիւ այդ պահուն է, որ միջամտեց եւ պարտադրեց զինադադարը։
Ահագին բան կարելի է խօսիլ պատերազմի ընթացքին կատարուած թերացումներու մասին։ Թերացումներու, նոյնիկ դաւադրութեան հասնող դիրքալքման երեւոյթներու մասին։ Բայց այս պահուն կարեւորագոյն մարտահրաւէրը հաշտութիւն կնքելու նախօրեակին արցախահայութեան ապագան երաշխաւորող բանակցութիւններն են։
