Սամուէլ Կարապետեան, հիմա էլ Կարէն Վարդանեան… մեր այս տարուայ կորուստները։ Պատմա- մշակութային ժառանգութիւնը քար առ քար ուսումնասիրող, եզակի պատմաբան, յուշարձանագէտ, բանահաւաք Սամուէլ Կարապետեանը կնքեց իր մահկանացուն Փետրուարի 27-ին (1961-2020)։ Եւ ահա Յուլիսի 9-ին ունեցանք երկրորդ վիթխարի կորուստը ի դէմս Կարէն Վարդանեանի (1963-2020)։ Շատերը՝ տեսնելով, թէ ի՛նչ սոսկալի ցաւ զգացին Վարդանեանին ճանաչողները, որոնք ցաւակցում էին ո՛չ միայն հարազատներին, այլ առաջին հերթին ինքզինքին, զարմացած հարցնում էին ո՞վ էր նա…։
Սակայն հասկանում էին, որ վիշտը, ինչպէս նաեւ Սամուէլ Կարապետեանի պարագայում, համազգային է։ Լուրերի մէջ տեղադրուեց Բարձր տեխնոլոգիաների արդիւնաբերութեան նախարար Յակոբ Արշակեանի վշտակցութեան խօսքը, նուիրուած Առաջատար տեխնոլոգիաների ձեռնարկութիւնների միութեան գործադիր տնօրէն Կարէն Վարդանեանին.
«Մեր սրտերում Կարէնը կը մնայ որպէս պայքարող, ազատ եւ լուսաւոր մարդ։ Պարոն Վարդանեանն անգնահատելի մեծ աւանդ թողեց տեխնոլոգիական ոլորտում. ԱՏՁՄ, Տիժիթեք էքսպօ, Արմաթ լապորատորիաներ, Տիճիթեք բիզնես ֆորում, ՏՏ համաշխարհային կոնգրես եւ տասնեակ այլ նախագծեր ու տեխնոլոգիական ոլորտի զարգացման ռազմավարական ծրագրեր ամբողջական չէին լինի առանց իր ներդրած հսկայական ջանքերի»։
Սակայն նա ունէր «Սա Հայաստան է եւ վերջ» իր հեղիանակային հաղորդումը ձայնասփիւռով, որին բաժանորդագրւում էին հայերը Հայաստանից մինչեւ ԱՄՆ։
Այսօր, երբ հայութիւնը օրնիբուն զբաղուած է պարապ, անբովանդակ հարցերով, որոնք առաջարկում է յատկապէս դեղին մամուլը՝ կենտրոնացած մասնաւորապէս ժամանակավրէպ, ուժը կորցրած խնդիրներով, առաջարկում եմ ծանօթանալ Կարէն Վարդանեանի վերջին, մահուանից մի քանի օր առաջ տեսագրուած մենախօսութիւնը զոմպիների մասին, այսինքն այն անձանց, ովքեր ունակ չեն առաջ նայել եւ ներթափանցել խնդիրների ոչ միայն երեւացող, այլ խորը թագնուած շերտերին.
- Այդպիսի հասկացողութիւն կայ՝ ֆունքցիոնալ անգրագիտութիւն, այսինքն մարդը գուցէ եւ դպրոց է գնացել, ինստիտուտն աւարտել, բայց ունակ չէ ֆաստերը համադրել, վերլուծական, քննադատական հարցեր ուղղել ինքնիրեն։ Նա աւելի շատ շարժւում է իր էկոյով, իր վախերով…։ Ինքն իր մասին շատ բարձր կարծիք ունի։ Ամենակարեւորը, որ այդ պատճառներով նա որեւէ կառոյցի անդամ չէ։ Եթէ մենք նայենք Գերմանիային, ապա մենք կը տեսնենք, որ այնտեղ բնակութեան 60 %-ը շաբաթական 5 ժամ ծախսում է իր շահերը պաշտպանելու համար։ Տարբեր շահեր. նա կարող է լինել կատուների սիրահար, լեռնամետալուրգիայի կամ ժուրնալիստների ասոցիացիայի անդամ։ Եւ դա թոյլ է տալիս, որպէսզի մարդիկ հաւաքուեն, իրար աչքերին նայելով քննարկեն, իրար հետ գործ անէն, այսպիսով աւելի քիչ կ՚ենթարկուեն զոմպիացման, որովհետեւ ոչ մի ժողովրդին այնպէս չեն զոմպիացնում, ինչպէս գերմանացի ժողովրդին, քանզի այնտեղ ամէն օր հեռատեսիլով ցուցադրում են ֆիլմեր, որտեղ գերմանացիները յիմար են, իսկ հակաֆաշիստները խելացի ու լաւ…։ Եւ անգամ այդ պայմաններում գերմանացիները դիմանում են. դա ինստիտուցիոնալ լինելու հետեւանք է. արհմիութիւններ, մասնագիտական ասոցիացիաներ, համատիրութիւններ, ակումբներ, գիւղատնտեսական քոփերատիֆներ, որտեղ անընդհատ քննարկում են արդիական խնդիրները, եւ խնդիրները լուծելով անընդհատ առընչւում են իրականութեան հետ, ուստի իրականութեան մասին որոշակի պատկերացումներ են ունենում, էլ չեմ ասում, որ նուագում են դասական գործիքի վրայ, կարդում են Շիլեր…։ Չնայած առկայ է նաեւ ահաւոր զոմպիութիւն մինչեւ 25 տարեկան երիտասարդութեան մէջ. այդտեղ իր դերն են խաղում սերիալները, ուղեղի լուացումները, արժէքները, այսինքն փողը ներկայացւում է որպէս միակ արժէք, գովազդներում նրան ասում են, որ դու արժանի ես այս շրթներկին, այսինքն Աստծոյ կողմից հսկայական ստեղծագործութիւն ներկայացուող մարդուն հաւասարեցնում են շրթներկի հետ։ Զոմպին երբ ցաւ է ապրում, ապա միայն գոռում է, նա վերլուծութիւն չի անում, ասենք, եթէ ոտքին քյարփինջ է ընկնում, նա չի պարզում, թէ որտեղից է այն ընկնում, եւ երբ յաջորդ քյլարփինջն է ընկնում, նորից է գոռում ու նորից, այսինքն նա այդ ցաւով է առաջնորդւում, այդ պատճառով երբ Սերժը ցաւեցնում էր այս ժողովրդին, զոմպիները միայն գոռում էին, նրանք ոչ մի կազմակերպչական գործողութիւն չէին ձեռնարկում, եւ յանկարծ եկաւ մէկը, ով առանց ջանքի Սերժին հեռացրեց եւ ինքը դարձաւ զոմպիների արքայ։ Զոմպիները ագրեսիֆ են նորմալ մտածողների նկատմամբ, ընդորրում նշանակութիւն չունի նրանց կրթական մակարդակը, ես գիտեմ զոմպիներ, որոնք թեկնածուական աստիճան ունեն, բարձր կարգի ծրագրաւորողներ են, այսինքն ֆունքցիոնալ անգրագիտութիւնը դա զոմպիների հիմնական յատկանիշն է, այսինքն վերլուծական մտածողութեան բացակայութիւնը, աշխարհի նկատմամբ խորանալու, վերլուծելու, հասկանալու, թէ ինչը ինչի հետ է կապուած, կարդալ դրա մասին, հասկանալ, թէ աշխարհում ինչ ուժեր կան... Օրինակ, զոմբին կարող է Հարրի Փոթերը կարդայ, բայց չհասկնայ, այդ վիպաշարի մէջի խորհրդանիշները։
Բազմաթիւ գնահատականների մէջից առանձնացնում եմ բանաստեղծ Վրեժ Սարուխանեանի բնորոշումը. «Կարէն Վարդանեանը ցանկանում էր հայի միտքն ու հանճարը ծառայեցնել հայութեանը»։
