(Շար.՝ թիւ 94 յօդուածի)
Յոյն ձկնորս-նաւապետ Ալեքոսը զաւակն է Եգէականի։ Այդ ծովէն ծնած է եւ այդ ծովէն սնած։ Ինչ որ «մայր հող» է աշխարհի մեծամասնութեան համար, այս պինդ եւ ալեմօրուս յիսուննոցին համար «մայր ծով» է։ Եւ, զարմանալի չէ, որ Տէրունական աղօթքի համար ունի իր տարբերակը. «Զձուկ մեր հանապազօրդ տուր մեզ այսօր»։ Իսկ իրեն համար կենարար խմիչքը հեղ մը ուզօն է, հեղ մըն ալ՝ գինին, -իր պապենական Հիոս կղզիի սպիտակ գինին, որ օծուած է մազտաքէի քաղցր բոյրով։
Ծովային երկար ճանապարհորդութիւններէն երբ վերադառնան, անոր նաւաստիները մէկ շունչ կ՚երթան ծովեզերեայ կապելաներ։ Իսկ նաւապետը սովորութիւնը ունի յաճախելու իր հին բարեկամ, պանդոկապետ Եորղոսի եւ իր կնոջ՝ Թասուլայի ստորերկրեայ կապելան։ Հոն գեղեցիկ երգչուհիներու ձայնով եւ գինիի գոլորշիով պարուրուած՝ կը կազդուրուի իր յոգնած միտքն ու մարմինը։
-Պարոն ստուգաբանութիւն, այսպէս է մեր կեանքը։ Շաբաթներով կ՚ալեկոծինք ծովու վրայ։ Իսկ կապելաներու մէջ կ՚արտօնենք, որ Բագոսը ալեկոծէ մեզ։ Մեր ուզոյի մէջ եւ մեր պատուական գինիի՝ կեանքն է թագնուած, իր ուրախ եւ տխուր բոլոր ծալքերով... Գիտէ՞ք, թէ իմ հայրենաբաղձ նաւաստիներս հիմա ո՛ւր են։ Գիւղաքաղաքի աւելի մութ կապելաներու մէջ։ Այդ յոգնաբեկ անառակները այժմ կ՚ալեկոծին գեղեցկուհիի մը գիրկին մէջ, ինչպէս նորածին երախաներ անդորրութիւն կը գտնեն իրենց մօր գիրկին մէջ։ Բայց մայրական կաթի տեղ, անոնք կ՚ըմպեն գինին։
-Պարոն նաւապետ...
-Ալեքոս։ Խնդրեմ, գոնէ հոս ձգեցէք պաշտօնականութիւնը, ըսէք՝ Ալեքոս։
-Պարոն Ալեքոս, արդէն բացայայտեցիք «կապելայ» բառին երանգները. պանդոկ, գինետուն, գինեվաճառանոց, տուն ըմպելեայ, խմարան, աշխարհաւանդ, անառակատուն, հանրատուն...
-Է՜հ, ուր որ քանի մը արծաթ վաստկած նաւաստիներ կան, հոն գինին ալ պիտի ըլլայ, ուզօն ալ, անառակութիւնն ալ։ Իսկ վաղը, այդ սրիկաները սնանկացած՝ նաւապետ Ալեքոսին դուռը պիտի զարնեն պարտք մուրալու համար։
-Բայց Ալեքոս, «կապելայ» բառը աւելի հին դարերուն ունեցեր է համեստ պատմութիւն, կարելի է բոլորովին «անմեղ» կոչել առաջին կապելաները։
-Նկատի ունիք «կապիլիա» կոչուած խանութները։
-Այո, անոնք որոնք քաղաքներու մէջ, հրապարակներու մօտ մանր-մունր առարկաներ կը ծախէին. մանրավաճառի կրպակ։
-Իմ մանկութեան նպարավաճառի, կամ՝ այժմ Պոլսոյ մէջ «Au Bon Marche» կոչուած հսկայական խանութին նախահայրը...
-Որովհետեւ, «կապելայ» բառը սեռած է «կապիլոս»էն, որ կը նշանակէ վաճառող, ծախող...
-Նաեւ՝ խաբեբայ։
-Ձեր «կապիլէվօ» բայն է պատճառը, որուն առաջին իմաստն է «պանդոկապետ ըլլալ, պանդոկը բան ծախել», իսկ երկրորդը՝ «խաբելով ծախել, խարդախել»։ Ալեքոս, սամաթիացի մեր երիտասարդ լեզուաբան Աճառեանը, որ քաջ ծանօթ է յունաց նուրբ լեզուին, նկատած է, թէ բոլորին արմատն է «կապի», -մանր կտոր, մանրուք-... Մեր իրականութեան մէջ կապելաները օտարամուտ են, ինչպէս բառը։ Կիլիկիոյ հայ թագաւորները Այաս նաւահանգիստի մէջ միջազգային առեւտուրը զարգացնելու համար յատուկ արտօնագիրներ շնորհած են իտալացի եւ ֆրանսացի վաճառականներուն։ Անոնք, նախ կառուցեր են իրենց թաղամասերը, եկեղեցիները, ապա դատարանները, մթերանոցները, իջեւանատուները եւ վերջապէս՝ կապելաները։ Իսկ այսօր, խմելու եւ օղիներ սպառելու մէջ անմրցելի է Ատափազար հայաբնակ քաղաքը։ Հոն մեր հայրենակիցները օրնիբուն կը յաճախեն «Մանոլին Ծովը» անուանի օղետունը ու հոն կը լողան, կը սուզուին, կը ծփան, երբեմն ալ կը խեղդուին։ Եւ այդ «Ծով»ն է, որ կ՚արդարացնէ քաղաքին «Ատա»,- կղզի-, կոչումը, զի Ատափազարի հայերը շրջապատուած ըլլալ կը կարծեն օղիի ովկիանոսով մը։ Բայց, Ալեքոս, երբեմնի այդ պարկեշտ մանրավաճառը, ըստ երեւոյթին՝ գրաւուած շահէն, ժամանակի ընթացքին դարձեր է ամէն տեսակ յաճախորդի եւ պահանջի գոհացում տուող հաստատութիւն մը, -հին Հռոմի մէջ poppina, անգլիախօս երկիրներու մէջ՝ tavern, եւրոպական բազմաթիւ երկիրներու մէջ cabaret, ռամիկներու, ստրուկներու, ուղեւորներու գինետուն-իջեւան մը, ուր ճաշացանկը շատ համեստ եւ սահմանափակ էր. քիչ մը ձիթապտուղ, պատառ մը հաց, խաշած պնակ մը ճաշ, բայց առատ եւ աժան գինի։
-Նաեւ, հաւաքավայր մը՝ գողերու, աւազակներու եւ... անբարոյ կիներու։
-Չեմ կրնար «ո՛չ» ըսել, քանզի, գրականութեան մէջ կապելային ընկերակիցն է ապօրինի վարքն ու կենցաղը։ Կապելան միշտ ներկայ է մեծ քաղաքներու նեղ փողոցներուն վրայ։ Անոր դռները բաց են այն բոլոր հասարակ մարդոց համար, որոնք ծարաւը ունին բարձի մը, բաժակի մը եւ իգական տաքուկ ծոցի մը։ Կապելան միեւնոյն ժամանակ սնանկացած առեւտրականներու, մերժուած սիրահարներու, երազկոտ արուեստագէտներու եւ օտար զինուորներու կազդուրման կայանն է։ Բոլորը կապելայ կու գան կա՛մ արցունք թափելու եւ կամ՝ ներշնչում գտնելու։ Իսկ պանդոկապետ-գինեպանը, այդ համբերատար պեխաւոր, մսոտ եւ պարարտ մարդը, եկեղեցւոյ մէջ խոստովանութիւններ լսող եւ խրատներ խօսող վարդապետի աշխարհիկ տարբերակն է։ Բոլորին համար վստահելի ականջ մըն է՝ որ միշտ խօսողի կողմն է։
Եորղօն խոշոր ժպիտով մը կու գայ, կ՚ողջագուրուի Ալեքոսին հետ։ Թասուլային դառնալով կը սկսի աղանդերներու եւ խորտիկներու անուններ շարել ու կը պատուիրէ, որ անոնք շուտ գան։ Իսկ ուզօն՝ Եորղոյին մասնագիտութիւնն է ու ան մենաշնորհը ունի զայն իր ձեռքով մատուցելու պատուոյ հիւրերուն։
Ուզօն կը սկսի հոսիլ։ - Սա Ալեքոյին համար, «եա՜ սու»... Եորղոյին համար, «եա՜ սու»... Մեր հայ բարեկամին համար, «եա՜ սու»...
-Իսկ ասիկա մեր բանաստեղծ Վարուժանին համար, որուն գրիչը վերջերս ներշնչուած է Պէլճիքայի գարեջուրերէն։ Արտօնեցէք արտասանեմ անոր նորագոյն երկը. «Օ՜, Տալիթա... Կարմրաշառայլ լոյսերուն մէջ կը վառի կապելադ, օ՜, Տալիթա։ Բեր գարեջուրն եւ թող փրփուրն հոսանուտ, մատներդ ի վար պըղպըջա։ Ի՜նչ փոյթ, թէ ես ազնուական կը թուիմ, ունիմ ձեռքեր քնքշենի. Եւ ի՜նչ փոյթ, թէ դուն -Տալիթա- աղջիկ մ՛ես ջլեբաց՝ որ բանուորներ կ՚ընդունի»։
Ալեքոսն ու Եորղօն միասնաբար բաժակ կը վերցնեն քմծիծաղով մը. «Կեցցէ՛, կապելան»։
