Յորդառատ բառը կը շարունակէ հոսիլ...
Ժամ մը առաջ էր։ Հայաստանի ազգային պատկերասրահի մէջ, Յովհաննէս Այվազովսքիի «Նոյը իջնում է Արարատից» իւղանկարին առջեւ խօսեր էինք Մեծ ջրհեղեղի մասին, ապա «ջուր» բառի շուրջ զրուցելով ջուր խմեր էինք մայրաքաղաքի եօթը գեղաքանդակ պուլպուլակներէն։ Իսկ այժմ բարձրացած ենք Կասկադ համալիրի «գագաթը», վազած ըլլալով անոր 575 աստիճանները։ Ամենամեայ մրցում-արարողութիւն մըն է, զոր կատարեցինք, երկշաբաթեայ պտոյտի համար հայրենիք եկած մեր աշակերտներով։ Այս տարի մրցոյթի ախոյեանն է Վարդանը, երկրորդը՝ Նարեկը, երրորդը՝ Եթանը։ Իսկ Վահէն, ան որ միջօրէի այդ շրջագայութեան ընթացքին ամբողջ ժամ մը զրուցեր էր հետս՝ առանց աճապարելու, ամէն տասը-քսան աստիճանի վրայ յայտնուող նոր տեսարանը վայելելով, հասաւ մեր մօտ։ Մինչ 39 պատանիները կրաքարէ շինուած սպիտակ աստիճաններու վրայ խումբ-խումբ նստած կը հիանան համայնապատկերով -ոմանք աչքերը փակ- Վահէն հարցումով մը կ՚ուզէ վերսկսիլ ջուրին ոդիսականը լսել։
-Պարոն, ջուրը առասպելական չէ՞։ Ինծի համար բանաստեղծական է, քնարական, քանի որ անոր համար ստեղծեր ենք հեշտալուր ձայներ. կարկաչ, կարկաչիւն, Ճողփիւն, գլգլուք, գլգլոց...
-Ճիշդ ես։ Ունինք նաեւ բազմաթիւ տեղանուններ, որոնք մեր ականջին համար երաժշտութիւն են. Ջրաբերդ, Ջրաբեր, Ջրակոյս, Ջրահովիտ, Ջրաձոր, Ջրաշէն, Ջրառատ, Ջրարբի... Վահէ, ջուրը կենարար եղաւ նաեւ մեր մայրենիի համար։ Անթիւ են անոր հետ շինուած դարձուածքներն ու արտայայտութիւնները- «ջուր դառնալ», «ջուր ծեծել», «ջուրովը երթալ», «ջուր կտրիլ», «ջուրի գին», «ջրիկ-մրիկ», «ջուրի պէս կարդալ կամ սորվիլ», «ջուրի պէս ծախսել»... Մեր նախնիները ունեցեր են նաեւ իմաստուն խօսք մը. «Լաւ է ջուր հորի քան զգինի յոռի»։ Իսկ իրարանցումէն եւ խառնաշփոթութենէն անձնական շահի համար օգտուողին կ՚ըսենք. «Պղտոր ջուրի մէջ ձուկ կ՚որսայ»։ Ջուրը ունի փոխաբերական բազմաթիւ իմաստներ, մէկը՝ «գոհարեղէնի փայլ», ուստի կ՚ըսենք, «Այս ադամանդը հիանալի ջուր ունի»։
-Հայրս եւ ընկերները կը սիրեն «ջուր» խմել։
-Ծածկաբանութիւն մը, որ կը նշանակէ օղի։ Վանեցիները, ակնցիները եւ պոլսահայերը կը գործածեն։ Երզնկացի կին մը իր ամուսինին ըսեր է. «Ճերմակ ջուրին հոտը կինէ բերնէդ կու գայ»։ Լեզուաբան եւ հայերէնագէտ Պետրոս Պետիրեանը արձանագրած է այս խօսքը։ Հայերէն լեզուն ունի նաեւ երկու բարդ բառեր, որոնք կարծես, թէ գետի չափ երկար ըլլային. «ջրանցքաշինարարութիւն» եւ «ջրմուղաշինարարութիւն»։ «Ջուր»ի հնչիւնը, Վահէ, հեշտալուր էր նաեւ մեր բանաստեղծներուն համար։ Անոր երեւոյթէն ամենէն շատ ազդուած բանաստե՞ղծը։ Անկասկած Միսաք Մեծարենցն է։ Ան է որ ջուրով ստեղծեց անզուգական գրական պատկերներ. «Ջուրը ցայտքէն ծաղիկ ծաղիկ կը կաթէ», «Ջուրէն դարձին հոգիս պիտ՚ ըղձայ գանձեր՝ զոր չունի», «Երկու կաթիլ ջուր շուրթերուն իր կէզ», «Յանկարծ թոյր մը դեղձան կը ներկէ ջուրը փափուկ», «Հովը... ջուրերուն վրայ կը դառնայ սարսուռի պարն հեշտագին»։ Եւ ինչո՞ւ զարմանալ լսելով, թէ անոր հասակակիցը, Վահան Տէրեանը, հայկական ջրաշխարհի արեւելեան ծայրը գրի կ՚առնէր նոյնքան զգայուն, երբեմն սրտաճմլիկ պատկերներ՝ դարձեալ ջուրով ստեղծուած։ Տէրեանի «Մթնշաղի անուրջներ» ժողովածուն ողողուած է այսպիսի բանատողերով. «Սասանում եմ ես ջրերի ահից», «Պարզ ջրի վրայ եղէգը հանդարտ», «Կարկաչող ջրի լացը կը լսեմ», «Նաւը ճեղքում է ջրի հայելին», «Զմրուխտէ ջրեր, ձեզ ո՞վ վրդովեց»։ Բայց, ջուրը, կը հաւատա՞ս, անակնկալ եւ երանելի «փրկութիւն» էր վանեցի Նահապետ Քուչակին համար։ Կը յիշե՞ս այդ հայրենը, որ դասընկերդ Սեդրակը տարեվերջի հանդէսին արտասանեց Ցոլերին ձեռքէն բռնած...
-Ինչպէ՞ս կրնամ մոռնալ։
-Ահա այդ քառեակը... Ի՛նչ հետաքրքրական պատմութիւն։ Օր մը, Քուչակը եւ իր եարը որոշեր են փախչիլ երթալ պարտէզներ, գիւղէն դուրս՝ ջուրին անդի կողմը։ Անոնք վազելով անցեր են կամուրջը։
- Մէկը չէ՞ տեսած։ Հետապնդող չէ՞ եղած։
- Ինչպէ՞ս չըլլար։ Հազիւ որ զոյգը կամուրջը անցեր է, յանկարծ շատ անձրեւ եկեր է։ Վահէ՛, անձրեւը, ձիւնը կը սիրեն սիրահարները, կը ծածկեն անոնց հետքերը։ Յետոյ, բարձրացեր է ջուրը ու կամուրջը առե՜ր, տարեր է։ Երբ մեր տղան վերջապէս առանձնացեր է իր սիրածին հետ, ըսեր է.
...Ես ձուկ ու դու ջուր, հոգի,
առանց ջո՛ւր՝ ձուկըն մեռանի...
Երբ զձուկն ի ջրէն հանեն
ւ’ի այլ ջուր ձըգեն, նայ ապրի,
Երբ զիս ի քենէ զատեն,
քան զմեռնելն այլ ճար չի լինի։
Եարի խմած ջուրը ամենէն համովն է։ Թումանեանը լաւ գիտէր անիկա։ «Անոյշ»ի խօսքերն են. «Ա՛յ պաղ ջրեր, զուլալ ջրեր, որ գալիս էք սարերից, գալիս անցնում հանդ ու չոլեր, եարս էլ խմե՞ց էդ ջրից»։ Ինչպէ՛ս չյիշել նաեւ հոսող ջուրերու յաւերժական հարսերը, նայադները։ Իւրաքանչիւր գետ, գետակ եւ աղբիւր ունեցեր է իր նայադը։ Բանաստեղծներու ներշնչումը, անկասկած նայադներն էին։ Հին հաւատքը կ՚ըսէ, թէ ջուրերու կարկաչը նայադի զրոյցն էր եւ այդ գեղեցկուհիները երգի եւ քնարերգութեան ներշնչում էին։ Եւ մի՛ մոռնար, որ աղբիւրի նայադը բժշկութիւն կը շնորհէր հիւանդ մահկանացուներուն։ Այդ աղբիւրը կը կոչուէր «հրաշագործ»։ Մեր լեռնաշխարհի բազմահազար հրաշագործ աղբիւրներէն մէկը «Թորոս Աղբար» գիրքին մէջ կը յիշատակէ ազգագրագէտ Գարեգին վարդապետ Սրուանձտեանցը, Տէրսիմի Խոզաթ գաւառակի Ագրակ գիւղի վանքի մօտ «Ջրհարս» աղբիւրն էր։ Ան է որ կը բուժէր ականջի ցաւերը։ Այդ պաղ ջուրէն կը կաթեցնէին ականջին մէջ, ապա հիւանդը մօտակայ օրհնուած քարին վրայ վառած մոմ մը կը տնկէր...
-Ու անկասկած կը բուժուէր։ Պարո՛ն, ես կը հաւատամ, թէ Երեւանի պուլպուլակներն ալ հրաշքներ կը գործեն։ Ամէն անգամ, որ կամաւորապէս կը ստիպէք մեզ այդ աղբիւրներէն ջուր խմելու, մենք կը զգանք, ինչպէ՛ս ըսեմ, աւելի հայ, աւելի ոգեւորուած։
-Վահէ, ջուրը, մեր ջինջ ու ազնիւ միավանկը, ունի այդ ոյժը։
Ժամանակը ջուրի պէս հոսեր է։ Նախընթրիքի պէտք է երթալ։ Կը սկսինք իջնել Կասկադէն, մտածելով, թէ արդեօք ճաշի սեղանը ի՞նչ զրոյցի առիթ պիտի տայ։ Հա՛ցը, անկասկած։
