Պետութեան եկեղեցին- Ազգին եկեղեցին

Հայաս­տա­նի Հան­րա­պետու­թե­նէ ներս բռնկած կա­րեւոր բա­նավէ­ճի մը նիւթն էր «Հայ եկե­ղեցո­ւոյ պատ­մութիւ­ն» դա­սանիւ­թի ուսման ծրագ­րէն դուրս բե­րելու մա­սին որո­շու­մը։ Շա­տեր հա­մոզուած են որ այս խո­րագի­րը իսկ կ՚ապա­ցու­ցէ թէ նման նիւ­թի մը դա­սաւան­դումը անհրա­ժեշտ է հա­յու ինքնու­թիւնը բնու­թագրե­լու առու­մով։ Որոշ ճշմար­տութիւն կայ նման հա­մոզու­մի մէջ։ Իս­կա­պէս ալ ներ­կա­յիս հա­յու ինքնու­թիւնը շա­տերու հա­մար կը բա­ցատ­րո­ւի քրիս­տո­նէական կրօ­նով։ Պատ­կե­րացում իսկ չու­նինք ոչ քրիս­տո­նեայ հա­յու մը կեր­պա­րին մա­սին։ Հա­յուն ցե­ղաս­պա­նու­թեան են­թարկո­ւելու գոր­ծօննե­րէն մէկն ալ անոր հա­ւատն էր։

Խնդիրն այն է թէ նման նիւ­թը պի­տի դա­սաւան­թո­ւի լոկ քա­րոզ­չա­կան բնոյ­թով։ Ոչ ոք պի­տի հա­մար­ձա­կի հա­յոց պատ­մութեան մէջ եկե­ղեցո­ւոյ ու­նե­ցած բա­ցասա­կան դե­րակա­տարու­թեան մա­սին ար­տա­յայ­տո­ւիլ։ Պի­տի կրկնո­ւի Խոր Վի­րապի առաս­պե­լը, բայց զանց պի­տի առ­նո­ւի հայ ժո­ղովուրդին իր չաս­տո­ւած­նե­րէ հրա­ժարու­մը մեր­ժե­լով մատ­նո­ւած կո­տորած­նե­րը։ Ինչպէս այլ դա­ւանա­փոխու­թիւններ, քրիս­տո­նէու­թիւնն ալ բա­ւակա­նին արիւն հե­ղեց մին­չեւ որ դառ­նայ հա­յոց ազ­գա­յին կրօ­նը։

Ար­դա­րեւ մենք կը նշենք հա­յոց աշ­խարհի վրայ քրիս­տո­նէու­թիւնը պաշ­տօ­նապէս ըն­դունաց առա­ջին պե­տու­թիւնը ըլ­լա­լու հա­զար եօթ­հա­րիւ­րա­մեայ դա­րադար­ձը։ Այդ պա­հուն չենք անդրա­դառ­նար թէ պե­տական կրօն ու ազ­գա­յին կրօ­նը տար­բեր հան­գա­մանքներ են։ Պե­տական կրօ­նը իւ­րա­ցուե­ցաւ Տրդատ թա­գաւո­րի կող­մէ, իր անո­ղոք հի­ւան­դութեան հրաշք բուժման հե­տեւան­քով։ Ու­րեմն կա­րելի է հե­տեւցնել թէ եթէ հրաշք գոր­ծող Գրի­գոր Լու­սա­ւորիչ փո­խանակ քրիս­տո­նեայ քա­րոզիչ մը ըլ­լա­լու, հա­ւատար այլ կրօ­նի եւ գոր­ծեր այդ ուղղու­թեամբ, մենք թե­րեւս նե­րակա­յանա­յինք իբ­րեւ պրահ­մա­նական, պուտտա­յական, զրա­դաշտ կամ ղը­զըլ­պաշ։ Ի դէմ թա­գաւո­րի կամ­քին, եր­կար տա­րիներ հայ ազ­գը հա­ւատա­րիմ մնաց իր նախ­կին սրբու­թիւննե­րուն։ Այդ է պատ­ճա­ռը թէ հե­թանո­սական բո­լոր տօ­ները ձե­ւով մը յար­մարցո­ւեցան նոր կրօ­նի պատ­մութեան եւ խա­ղողօրհնէ­քը դար­ձաւ Սրբու­հի Մա­րիամի տօն կամ Տրնտէ­զը Տիարըն­դա­ռաջ։

Որոշ է որ յե­տադի­մական շրջա­նակ­նե­րու մեծ ոգե­ւորու­թեամբ պա­հան­ջած դա­սանիւ­թի մէջ դոյզն իսկ տեղ պի­տի չու­նե­նայ հե­թանո­սական տա­ճար­նե­րու վայ­րա­քօրէն փլուզման պա­տումնե­րը։ Նոյնպէս ակ­նարկու­թիւն մը իսկ պի­տի չըլ­լայ այդ վայ­րաք հո­սան­քին դէմ ժո­ղովուրդի ինքնա­պաշտպա­նական բնոյ­թով դի­մադ­րութեան մա­սին։

Խորհրդա­յին իշ­խա­նու­թեան տա­րինե­րուն, պե­տական քա­ղաքա­կանու­թեան մը հա­մաձայն ժո­ղովուրդը զրկո­ւեցաւ իր աւան­դա­կան պաշ­տա­մունքի եղա­նակ­նե­րէն։

Մարդ արա­րածը միամիտ է եւ կը յու­սայ ոչ իրա­տէս կեր­պով։ Մենք ալ պի­տի յու­սաինք թէ հայ եկե­ղեցին ու­նե­նար իր առանձնա­յատ­կութիւ­նը եւ դէ­պի լոյս ապա­գայ առաջ­նորդեր իր հո­տը։ Բո­լորո­վին սնա­մէջ չեր այդ ակնկա­լու­թիւնը։ Պատ­մութեան մէջ ու­նե­ցած ենք նման կամք դրսե­ւորող հո­գեւո­րական­նե­րու փա­ռահեղ շարք մը։ Այդ անուննե­րուն կը պար­տինք մեր ազ­գա­յին գի­տու­թիւնը եւ գրա­կանու­թիւնը։

Ակնկա­լեցինք թէ Հա­յաս­տա­նի մէջ եկե­ղեցին չըլ­լար այն ինչ, որն է՝ Թուրքիոյ մէջ մզկի­թը։ Ցա­ւօք կը հե­տեւինք թէ այդ եր­կու կա­ռոյցնե­րը կը բաժ­նեն նման կե­ցուածք, ար­դի մար­դուն բո­լոր պա­հանչնե­րուն հան­դէպ։

Նախ­կին իշ­խա­նու­թեան գոր­ծիչներն ալ իրենց հա­կայե­ղափո­խական ռազ­մա­վարու­թեան մէջ առա­ւելա­գոյն կեր­պով կը շա­հագոր­ծեն եկե­ղեց­ւոյ պահ­պա­նողա­կան ոգին։

Պար­տա­ւոր ենք զգօն ըլ­լա­լու։ Կա­րողու­թիւն եւ իրա­ւունք չու­նինք ան­գամ մը եւս եկե­ղեց­ւոյ սխալ կողմնո­րոշումնե­րով տու­ժե­լու։ Ազ­գին գոր­ծիչնե­րը հնա­զան­դե­լով Խրի­մեան Հայ­րի­կի «Եր­կա­թէ շե­րեփ» առա­կի հրա­մայա­կանին երբ կը փոր­ձէին ապստամ­բիլ բռնա­կալ պե­տու­թեան դէմ, եկե­ղեցին է որ կը դի­մադ­րէր անոնց կամ­քին։ Հե­տեւան­քը պարզ է բո­լորիս համար։

[email protected]