Երանի՜ աշխարհի բոլոր երկրների դռները բաց լինէին եւ մարդիկ ապրէին երկրագնդի վրայ, այլ ոչ թէ ինչ-որ մի կէտում։ Երանի՜ վերանար փախստական, ներգաղթեալ եւ քոչուոր հասկացութիւնը, որը տարածւում է միայն այն ժողովուրդների վրայ, որոնք բնակւում են փակը համակարգում եւ այն վերածւում է կեթթոյի (արեւելեան հայերէնով գրւում է գետտո)։
Գալիս է մի պահ, երբ դու կարիք ես զգում ծանօթանալ տարբեր ապրելաձեւերի հետ, տեսնել քո աչքերով եւ մտքերով տարբեր տեսարժան վայրեր՝ ի դէպ ես կարծում եմ, որ ոչ տեսարժան վայր բնութեան մէջ գոյութիւն չունի, սակայն տեսարժան ասում ենք մարդկային նուաճումների մասին… Ինչեւէ դա իրական է երկրագնդի վրայ բնակուող որոշ մարդկանց համար եւ անիրական է միւսների համար։ Կան ազատ երկրներ եւ ազատ մարդիկ եւ կան անազատ երկրներ եւ կրկին ազատ մարդիկ, որոնք ելք են փնտռում ազատուել անազատ պայմաններից։ Մեզ հետաքրքրում են մասնաւորապէս հայերը, այնպէս չէ Մեզ վիճակուած է ոչ թէ մեկնել, այլ արտագաղթել։ Որպէսզի մեր աշխատասիրութիւնը առաջադիմութիւն ապահովուի կեանքում։ Երկրագնդի վրայ կայ երկու երկիր, որտեղ հայը իր հողի վրայ է. մէկը Թուրքիան է, որտեղ սակայն հայը հոգնում է իր ինքնութեան բացայայտման վտանգից, եւ Հայաստանի Հանրապետութիւնը, որտեղ հայը յոգնում է երկրի կայացման սպասումներից...
Այսօրուայ իմ հերոսը Նուպար Տելենն է ։ 38 տարի ապրելով Ուրուկուայում, նա շարունակում է մնալ անբուժելի պոլսեցի, ինչպէս աշխարհի բոլոր պոլսեցիները.
-Ծնած եմ Իսթանպուլ 1949-ի Հոկտեմբերի 29-ին, Փանկալտը թաղէն եմ։ Մխիթարեան լիսէ կարդացած եմ։ 1981-ից ի վեր Մոնթեվիտէօ կը բնակիմ։ Պոլսոյ մէջ աշխատած եմ օթօպիւսի նորոգիչ։ 1981-ի Նոյեմբերին եկայ Մոնթեվիտէօ, իսկ 1982-ի ապրիլից գործի անցայ։ Գիշերուայ 10-ից մինչեւ առաւօտուայ 6-ը հինգ օթօպիւսների քոնթրոլն էի անում։ Նորոգութիւնը քաղաքապետարանին չի պատկանում, յատուկ սեքտէօրին կը պատկանի։
Ուրուկուայ, Ուրուկուայ, ի՞նչ է ներկայացնում իրենից այս լատին ամերիկեան երկիրը։ Հարաւում եւ արեւելքում Ատլանտեան ովկիանոսն է, արեւմուտքում սահմանակից է Արենտինային, հիւսիսում՝ Պրազիլիան է, երկու հարեւաններն էլ աւելի ուժեղ են եղել եւ ճնշել են մեր Ուրուկուային, մինչեւ որ 1825-ին երկիրը վերջ դրեց ճնշմանը եւ հռչակեց իր անկախութիւնը։ Լեզուն իսպաներէնն է, քանի որ իսպանացիներ են ներխուժել այս տարածք 16-րդ դարում...
Ի հարկէ, այսօր հնարաւոր է իւրաքանչիւր երկրի մասին հաւաքել սպառիչ տեղեկութիւններ։ Եւ իսկոյն գիտակ դառնալ։ Ես պարզեցի, որ Ուրուկուայը գրեթէ չունի սեփական արդիւնաբերութիւն եւ ամէն ինչ ներկրւում է խելագար գներով, ինչպէս օրինակ օթօներն ու բենզինը։
Ամենահետաքրքիրը, կապուած Ուրուկուայի հետ, դա նախագահ Խոսէ Մուխիկան է, որը երկրի 40-րդ նախագահն էր 2010-2015թթ.(Jose, Alberto Mujica Cordano)։ Պատմութեան մէջ կը մնայ նրա վերաբերմունքը մարդկային արժէքների հանդէպ. ահա նրա մտքերից մի քանիսը.
1.Մարդկային բնութիւնը զարմանալի է։ Վերջի վերջոյ մենք աւելի շատ ենք իմանում շնորհիւ զրկանքների, քան առատութեան...
2. Աղքատները նրանք են, ում անհրաժեշտ է չափազանց շատ բան, որովհետեւ նրանք, ում հարկաւոր է շատ, երբեք չեն բաւարարւում...
3. Ինձ անուանում են «աղքատ նախագահ», բայց ես չեմ զգում ինձ աղքատ. աղքատները նրանք են, ովքեր աշխատում են, որպէսզի թանկարժէք կեանքով ապրեն եւ որոնք միշտ ուզում են աւելի շատ ու շատ...
Նախագահ Մուխիկան կարեւորութիւն չէր տալիս իր նախագահութեանը եւ չէր ուզում տարբերուել միւսներից։
Սակայն վերադառնանք Նուպար Տելենին։
Նա եկել էր Պոլսից Մոնթեվիտէօ եւ զանկանում էր ամէն գնով ոտքի կանգնել, հաստատուել նոր երկրում։ Երբ աւարտւում էր իր գիշերային աշխատանքը, նա չէր պառկում քնելու, որովհետեւ դա շատ նպաստաւոր ժամ էր առեւտրի համար, եւ մինչ միւսները տարւում էին անուշ քնով, Նուպարը մեծաքանակ շուկաներից ձեռք էր բերում ապրանք եւ մինչեւ ցորեկ զբաղւում էր վաճառքով։ Եւ դա դեռ բաւական չէր։ Նուպար Տելենը տանիքների վրայ էր գործ անում՝ փլաստիկի գործ, ինչպէս նա բացատրեց ինձ։ Այսպիսով երեք հիմնական գործերով էր զբաղւում պոլսեցին, որոնց շնորհիւ 2 տարի վերջ տուն առաւ։ Սակայն եթէ այդ երեք գործերը ապրեցնում էին իր ընտանիքը, ապա ունի նաեւ երկու գործ, որոնք բաւարարում են իր հոգու հետաքրքրութիւնները. Նուպարին հետաքրքրում են զանազան լեզուներու ալֆաբետների հնչիւնները, բացի այդ ուսումնասիրած է թրքագիտութիւնը։ Անշուշտ պատմեց նաեւ հայութեան մասին, որի քանակը 20 000 է կազմում։ Նշեց, որ ներգաղթեալների համար արտաքսուելու վախ չկայ. մէկ տարի, կամ տաս տարի անգործ լինես, ոչ ոք քեզ չի վռնդի երկրից։ Զինուորութիւնն էլ պարտադիր չէ։ Անշուշտ պատմեց նաեւ Ներսէսեան դպրոցի եւ Ալեք Մանուկեան վարժարանի մասին... երկու ռատիօկայանների. Մոնթեվիտէոյում սփիւռքի առաջին ռատիօկայանն էր հեռարձակուել 1935-ին։ Ռատիօ «Կոմիտաս» երկուշաբթի-ուրբաթ երեկոյեան ժամերին է։ 11 տարի ի վէր հեռարձակւում է նաեւ ռատիօ «Արաքսը», որի հիմնադիրն է Տիէկօ Քարամանուկեանը։ «Ակօս»ում արդէն գրուել էր հայերի մասին, որոնք ներգաղթել էին Ուրուկուայ, այսինքն մարաշցիների եւ հայրենակցական միութեան՝ Արմենիօ Մարաշ... Հայերից կայ սենաթէօր՝ Լիլիան Քեչիչեան, ով 15 տարի է զբօսաշրջութեան սենաթէօր է։ Ուրուկուայում լսւում է իտալերէն, փորթուկալերէն եւ անգլերէն խօսքը։ Ամառ-ձմեռ միլիոններով զբօսաշրջիկներ են գալիս Բրազիլիայից...
Նուպար Տելենը պատմում էր Ուրուկուայի մասին եւ իր պատմութեամբ կերտում էր իր իսկ կերպարը, որի մասին ասում են ներամբողջական։ Կատարեալ։ Մարզուած մարմին ունէր, ասաց, որ օրեկան 10 քմ կը քալէ եւ իրեն ասում են Մարաթոն։ Առաջին անգամ Հայաստանն այցելել էր մարզական առիթով։ Եւ ահա երկրորդ անգամ եկաւ Հայաստան, իսկ հանդիպեցինք մենք Վանաձորում եւ մեզ հիւրընկալեց Վանաձորի Կոմիտասի անուան արուեստի դպրոցի տնօրէն Վարդան Դոլմաջեանը։
