Պատրիարքական աթոռը կասկած չկայ, որ փշոտ գահ մըն է, որուն աթոռակալը պարտաւոր է զգօնութիւն պահելու։ Աթոռի անսասանութեան կարեւորագոյն հրամայականն է հաւասարակշռութիւն մը պահել համաշխարհային առօրեայ զարգացումներու դիմաց։ Այս ալ շատ անգամ կը թելադրէ սակաւախօսութիւնը։ Պատրիարքը իր կարգին բերումով ստիպուած է ամենօրեայ քաղաքական բանավէճերէ հեռու մնալու։ Այդ է որ աթոռակալին պիտի շնորհէ վեհ հեղինակութիւն մը։
Պատրիարքները մարդ են եւ բնականաբար ունին անձնական համոզումներ, նախասիրութիւններ, նախապատուութիւններ եւ հակումներ։ Սակայն այդ ընտրութիւններու հրապարակումը ինքնաբերաբար կ՚առնչուի նաեւ իր ներկայացուցած աթոռին հետ։ Բոլորս կը յիշենք Գազանճեան Պատրիարքի սրտանց հակումը Պաշիքթաշի ֆութպոլի խումբին նկատմամբ։ Ան նոյնիսկ վարդապետութեան շրջանին իբրեւ հաւատարիմ երկրպագու կը յաճախէր իր դիմիմ մրցումներուն։ Սակայն պատրիարք ընտրուելէ ետք այդ նոյն հակումը սահմանուած պիտի մնար միայն իր անմիջական ընկերական շրջանակին հետ։ Ինչպէս ֆութպոլի նման նախասիրութիւն մը, պատրիարքները նաեւ կրնան ունենալ քաղաքական հակումներ, նախապատուութիւններ, բայց այդ բոլորը չեն կրնար հրապարակել, որովհետեւ կը ներկայացնեն հաստատութիւն մը եւ այդ հաստատութեան զուգահեռ նաեւ ազգը։
Անցեալին ապրած ենք այս դժբախտութիւնը 27 Մայիս 1960-ի զինուորական յեղափոխութեան շրջանին։ Թուրքիոյ հայերը մեծ մտատանջութեամբ կը հետեւէին Եասսը Ատայի դատավարութիւններուն, միշտ պահելով այն վախը, թէ չ՚ըլլայ որ այս հաշուեյարդարը հասնի նաեւ Խաչատուրեան Պատրիարքին։ Չէ որ Խաչատուրեան պատրիարք այդ շրջանին շատ սերտ յարաբերութիւններ մշակած էր օրուայ իշխանութեան՝ Ատնան Մենտերեսի կառավարութեան հետ։ Այդ յարաբերութիւններու ետին կային Իսթանպուլի երբեմնի կուսակալ Ֆահրետտին Քերիմ Կէօքայի կամ Մկրտիչ Շելլեֆեանի նման անհատական բարեկամութիւններով գոյացած կապ մը։
Այսօր անգամ մը եւս կը նկատենք նման սնամէջ ինքնավստահութեան մը երեւոյթները, որոնք յանկարծ եթէ քամին հակառակ ուղղութեամբ փչէ փորձանքաբեր կրնան ըլլալ։
Անտեղի էր Սահակ Բ. Պատրիարքի «Կը նախընտրեմ հետաքրքիր զբօսաշրջիկներու ձեռքերնին լուսանկարչական գործիքով աջ ու ձախ վազվզուքը տեսնելու փոխարէն երկիւղածութեամբ աղօթող հաւատացեալներ տեսնել Սուրբ Սոֆիա տաճարին մէջ» խօսքը։ Ահա այս դէպքին մեզ բոլորիս համար երկրորդական է Պատրիարք սրբազանին տաճարին մէջ ո՞ր պատկերը տեսնել ուզելու ընտրութիւնը»։ Առաջնակարգ եղողը Պատրիարքը իր այս ելոյթով հաճելի թուիլ ուզեց օրուայ իշխանութեան, ի գին ամբողջ քրիստոնեայ աշխարհի հետ հակասական դիրքի մատնուիլը։ Ուղղափառ եկեղեցին Իսթանպուլի Տիեզերական Պատրիարքէն մինչեւ Յունաստան, Ռուսաստան կամ Ուկրայինա սարսափի մատնուած են Սուրբ Սոֆիայի տաճարին մէջ նամազի խորհուրդէն։ Իսկ իշխանութեան տեսանկիւնով որքանո՞վ հաճելի եւ ընդունելի է Սահակ Բ. Պատրիարքի խօսքերը, երբ ան իր պատկերացումը կ՚աւարտէ ընդարձակ տաճարի որոշ մէկ հատուածին ալ եկեղեցիի վերածուելու առաջարկով։
Պէտք է ճիշդ դատել անցողականը եւ յարատեւը։ Այսօր հաճելի թուելու համար նման սխալ յայտարարութիւններ կատարելով սիրաշահիլ փորձուած կառավարութիւնը անցողականն է։ Իսկ մօտ վեց դարի անցեալ ունեցող պատրիարքարանը եւ անկէ ալ աւելի հին աւանդութիւն մը եղող Յունաց Տիեզերական Պատրիարքարանը յաւիտենական են։
Սխալ է յաւիտենականը զոհել ժամանակաւորին հաճելի թուելու համար։
Սխալ մը՝ որ անցեալին նոյն միտումով գործած էր նաեւ Մեսրոպ Բ. Պատրիարք «Մենք ալ չենք ճանչնար Յունաց Պատրիարքի Տիեզերականութիւնը» ստելով։
