Ազգային եկեղեցիի կարօտով

Ո՛վ հա­յրեր, ո՛վ պա­պեր, այս գա­ւաթը խմում եմ, բայց առանց նո­ւիրե­լու ձեր ոս­կորնե­րին։ Եթէ դուք այս վան­քե­րի տեղ, որոնցմով լիքն է մեր եր­կի­րը, բեր­դեր շի­նէիք.- եթէ դուք սուրբ խա­չերի եւ անօ­թինե­րի փո­խարէն, որ սպա­ռեց­րին ձեր հար­ստութիւ­նը, զէն­քեր գնէիք.- եթէ դուք այն անուշհո­տու­թեանց տեղ, որ խնկվում են մեր տա­ճար­նե­րում, վա­ռօդ ծխէիք,- այժմ մեր եր­կի­րը բախ­տա­ւոր կը լի­նէր։ Այլ եւս քուրդե­րը մեր եր­կի­րը չէին քան­դի, մեր որ­դի­քը չէին կո­տորի եւ մեր կա­նայ­քը չէին յափշտա­կի… Այս վան­քե­րից ծա­գեց մեր երկրի կոր­ծա­նու­մը, նրանք խլե­ցին մեր սիր­տը ու քա­ջու­թիւնը. Նրանք ձգե­ցին մեզ ստրկու­թեան մէջ, սկսած այս օրից, երբ Տրդա­տը թո­ղեց իր սու­րը եւ թա­գը, առաւ խա­չը եւ մտաւ Մա­նիա այ­րը ճգնե­լու հա­մար…-Ո՛վ հա­յոց հին աս­տո­ւած­ներ, ո՛վ Անա­հիտ, ո՛վ Վա­հագն, ո՛վ Հայկ, նո­ւիրում ես այս բա­ժակը ձեր սուրբ յի­շատա­կին, դո՛ւք փրկե­ցէք մեզ…»։

Կը շա­րու­նա­կուի Րաֆ­ֆիի վէ­պերու վե­րըն­թերցման ոդի­սակա­նը։

Նա­խորդ շա­բաթո­ւայ խորհրդա­ծու­թիւննե­րու ներշնչու­մը եկած էր մեծ վի­պագիր Րաֆ­ֆիի «Խեն­թը» անուն վէ­պէն։ Այս շա­բաթ մեր ձեռ­քին ու­նէինք հե­ղինա­կի 1905 թո­ւին Վի­յէն­նա, Մխի­թարեան տպա­րանէն լոյս տե­սած «Ջա­լալէդ­դին» անուն վէ­պը։

Եթէ «Խեն­թ»ի պատ­մութիւ­նը կ՚անցնէր Բա­յազը­թի եւ շրջա­կայ գիւ­ղե­րուն մէջ, այս ան­գամ տե­ղափո­խուած ենք Վա­նի Աղ­բակ գա­ւառը։ Այս տո­ղերու մէջ ըն­թերցո­ղը կը դժուարա­նայ հա­մոզո­ւելու թէ կար­դա­ցածը որ­քա­նով փաս­տա­ցի պատ­մա­կան իրո­ղու­թիւն է, որ­քա­նով հե­ղինա­կի երե­ւակա­յու­թեան թռիչքնե­րը։ Պարզ է, որ հե­րոս­նե­րու նկա­րագ­րումը հե­ղինա­կին կը պատ­կա­նին, բայց դէպ­քե­րը, որոնք կը ներ­կա­յացուին յայտնի վայ­րի մը մէջ, ար­դեօք մի գու­ցէ չա­փազան­ցո­ւած, բայց հիմ­նա­կանին իրա՞ւ են։ Օրի­նակի հա­մար վե­րեւ նշո­ւած մէջ­բե­րու­մը կ՚անցնի բազ­միցս թա­լանո­ւած Սուրբ Բար­թո­ղոմէոս Եկե­ղեց­ւոյ կա­մար­նե­րուն ներ­քեւ։

Ի վեր­ջոյ մէկ կողմ թո­ղենք Րաֆ­ֆիի վէ­պերը եւ վե­րադառ­նանք մեր օրե­րուն։

Հա­յաշ­խարհի ներ­կայ իրո­ղու­թեան մէջ ինչպի­սի՞ն է իր չորս նո­ւիրա­պետա­կան աթոռ­նե­րով հան­դերձ Հա­յաս­տա­նեան Առա­քելա­կան Եկե­ղեց­ւոյ ըն­թացքը իր պատ­մութեան այ­սօ­րուայ հա­տուա­ծին մէջ։ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջ­միած­նի վրայ ին­կած է նախ­կիննե­րու օլի­կար­խա­կան հա­մակար­գի շա­տագով դառ­նա­լու մու­րը։ Մե­ծի Տանն Կի­լիկոյ Կա­թողի­կոսու­թիւնը եւս ին­կած է քա­ղաքա­կան իր վեր­ջին կողմնո­րոշումնե­րով բա­ւակա­նին վի­ճելի դար­ձած կու­սակցու­թեան մը պաշ­տօ­նակա­տարի դիր­քին։

Շատ հասկնա­լի է Թուրքիոյ մէջ հայ ժո­ղովուրդի ներ­կա­յացու­ցիչ ըլ­լա­լու պար­տադրած բա­զում դժո­ւարու­թիւննե­րը։ Բայց ար­դեօք այդ դժո­ւարու­թիւննե­րու առ­կա­յու­թիւնը կրնա՞յ բո­լորո­վին ար­դա­րաց­նել Հա­յոց Պատ­րի­րաքա­րանի մատ­նո­ւած իշ­խա­նու­թեան քա­րոզի­չի դիր­քը։ Եր­բեք իրա­ւացի չէ Թուրքիոյ Հա­յոց Պատ­րիար­քա­րանէն ակնկա­լել դրօ­շակ բարձրաց­նել հա­յոց հան­դէպ տի­րող անար­դա­րու­թիւննե­րու դի­մաց։ Կան պա­հեր, երբ լռու­թիւնը ան­գամ ու­նի իր նշա­նակու­թիւնը։

Գա­լով Սուրբ Քա­ղաքի Պատ­րիար­քա­րանին, այնտեղ եւս տի­րող գայ­թակղու­թիւննե­րը եւ անոնց հե­տեւանքնե­րը բա­ւարար է մրո­տելու ոչ միայն Երու­սա­ղէմի հա­մայնքը, այլ հայ եկե­ղեց­ւոյ բո­լոր հա­ւատա­ցեալ­նե­րը։

Հա­յու ինքնու­թեան կա­րեւո­րագոյ յայ­տա­րար­նե­րէն մէ­կուն իր հա­ւատը ըլ­լա­լու իրո­ղու­թիւնը մեզ բո­լորիս կը պար­տադրէ աւե­լի լրջօ­րէն մեր­ձե­նալ այս խնդրին։

[email protected]