Արամ Մարտիրոսեանի հետ մի շէնքում էինք ապրում, բայց ես ծանօթացայ նրա հետ հերթական թատերական փառատօնին եւ այսուհետ միշտ տեսնում էի նրան թատերական ֆորումներին։ Սակայն վերջին երեք տարիների ընթացքում Արամի հետ շփւում ենք համացանցով. նա հետաքրքրւում է Հայաստանի առօրեայով, իսկ ես…նրա արժանթինեան կեցուածքով։ Թէեւ արդէն բարձրագոյն կրթութիւն ստացել էր, աւարտելով ագրարային համալսարանը, սակայն 2010-ին գնաց այլ ուղղութեամբ, ընդունուելով կինոյի եւ թատրոնի պետական ինստիտուտ՝ դրամատիկ թատրոնի ռեժիսուրա ֆակուլտետ։ Դիպլոմային աշխատանքը Հարոլդ Փինթերի «Սիրեկանը» պիէսն էր։ Իմ փորձից ասեմ, որ երբեք մարդ իրեն այդքան անբաւարար չի զգում, քան այն ատեն, երբ աւարտում է ուսումը, որովհետեւ ուսումը աւարտ չունի, իսկ արուեստի բնագաւառում՝ առաւել եւս. այստեղ տիրում է անսահմանութիւն։ Արամը որոշել էր շարունակել ուսումը Պեռլինում, բայց հնարաւոր չեղաւ իրականացնել, եւ մեկնեց Արժանթին (արեւելահայերէնով ասում ենք Արգենտինա)։ Այստեղ խօսում են իսպաներէն, քանզի մինչեւ 1810 թուական Արժանթինը Իսպանիայի գաղութն էր
Իմ առաջին հարցը վերաբերւում է հայերին։ Որտեղ հայեր կան, այնտեղ մի փոքրիկ Հայաստան է։ Ինչո՞վ է այդ պարփակ Հայաստանը տարբերւում իրականից։
Այստեղ հայ համայնքը մեծ է եւ տարաշերտ։ Մեծ համայնք նշանակում է հենց այդ պարփակ լիարժեք շնչառութիւնը, որը թեւաբախուելով այլ՝ ընդհանուր մշակոյթի հետ, վերցնում է նախ իրեն հարազատ գոյաւորման պայմանակարգը, իսկ ինքնիրացման ճանապարհին սինթեզւում անհրաժեշտ եւ առողջ սոցիալական-մշակութային ձեւերին։ Ողջունելի է, երբ արժանթինացիները իրենց սիրելի հարցին «Ի՞նչ ազգ ես» Soy Armenioլսելուն պէս հաճելիօրէն բացականչում են Que bueno (ի՛նչ լաւ է)։ Զարմանալի է ի հարկէ, բայց կարելի է տեսնել տարբերութիւնը իրականի եւ իսկականի միջեւ։ Տեսել եմ այստեղ ծնուած պատկառելի հայ մարդկանց, որոնք ամբողջովին համապատասխանում են հայկականութեանը, որը կերտուել եւ յղկուել է նախահեթանոսական շրջանից մինչեւ մեր օրերը, ընդգրկելով իր մէջ հայ մշակոյթը՝ երգ ու պարից մինչեւ խոհանոցը։ Արեւմտահայերէնը իր ողջ գեղեցկութեամբ եւ հարստութեամբ լիովին պահպանւում է այստեղ։ Տեսել եմ նաեւ 2 տարուայ եկած հայեր, որոնք նոյնիսկ տեղեակ չեն, թէ որ մայրցամաքում են գտնւում եւ որից են եկել (ձեր ասած իրական Հայաստանից ներգաղթածներն են)։
Իսկ ինչպիսի՞ն է երեւում հեռուից Հայաստանը թէ՞ համացանցը չի թողնում հեռանալ։
Անշուշտ, համացանցը մեծ հաշուով թոյլ է տալիս տեսնել Հայաստանը մօտիկից եւ ունենալ Հայաստանում տեղի ունեցող իրադարձութիւնների ընդհանուր պատկերը։ Եւ հէնց այստեղ է, որ կարելի է այդ «ինչ»-ը տեսնել որպէս տարբերում։ Այսինք, ապրում եմ ես Պուէնոս Աիրեսում թէ Երեւանում, ընդհանուր առմամբ ես ապրում եմ տանը։ Եւ տարբերութիւնը միայն այն չէ, որ ես դուրս եմ գալու տնից Lavalle, այլ ոչ թէ Ազատութեան պողոտայ. տարբերութեան սնուցիչն իմ մէջ է, որն իրէն զգացնել է տալիս մի այլ կերպով, երբ հեռու եմ եւ բոլորովին այլ՝ երբ միանում եմ նրան։ Սա է այլ երկրում ապրելու նրբերանգների ֆիզիոլոգիան եւ դրան չի կարելի ողբերգական կամ վուլգար երանգներ տալ, մանկամտօրէն ծեփելով արտագաղթ եզրին՝ իր բազմահիմնաւորումներով հանդերձ «Ես իտալացի եմ եւ ուզում եմ ապրել Ռումինիայում» կամ «Ես հայ եմ եւ ուզում եմ ապրել Արժանթինում»։
Առաջին տարբերութիւնը, որը դու հաւանեցիր…
Հէնց օդանաւակայանից արտասովոր մի հանգստութիւն զգացի, որն այլեւս երբեք ինձ չլքեց եւ դարձաւ իմ անշօշափելի այցեքարտը Արժանտինում։ Այստեղ մարդիկ չեն շտապում, իսկ դա դրսից եկողի համար՝ փոփոխութիւնը զգալու համար առաջին «ցուցափեղկն է»։ Երեկո էր, երբ տեղ հասայ։ Տօթ էր եւ խոնաւ, եւ այդ ապրիլեան տօթից, խոնաւութիւնից եւ երեկոյից բացուեց Պուէնոս Աիրեսի սպիտակ Առաւօտը։
Գեղեցիկ է…Ինչպէ՞ս սովորեցիր իսպաներէնը, ի՞նչ մակարդակի վրայ է քո լեզուի իմացութիւնը։
Գործիս բերումով (արծաթեղէնի արտադրութիւն) շուտ սկսեցի խօսել։ Սակայն այստեղ հարկաւոր է գործածել ոչ թէ դասական իսպաներէնը, այլ այն լեզուն («ուղղախօսութիւնը»), որտեղ առկայ է մեծաւ մասամբ ներկայ ժամանակը (եթէ յիշում ես ինչպէս էր խօսում Աքիրա Քուրոսավայի հերոս Դերսու Ուզալան)։ Առօրեայում կարողանում եմ ազատ շփուել։ Օրեկան պարտադիր մէկ ժամ տրամադրում եմ լեզուի ուսուցմանը։ «Վերածնունդ» եմ ապրում. Լոպէ դէ Վեգան, Գասետը (Խոսէ Օրտեգա ի Գասետ), Լորկան եւ Բորխեսը վերընթերցում եմ բնագրով եւ թղթազեն, յամառ ու սթափ ասպետի խունացած քարտէզը կարդում եմ իր իսկ լեզուով (Սերվանտեսի «Տոն Կիխոտ»-ը)։
Գիտե՞ս, քո նկարագրով անհնար է չսիրել այդ երկիրը։
Որեւէ մի երկրում եթէ քո ջանքերը հանգեցնում են արդարացի յաջողութեան, ապա դա արդէն հիմք է, որպէսզի շարունակես ապրել այդտեղ եւ դա կարելի Է անուանել սէր։ Շփւում եմ գրականութեան, թատերարուեստի, փիլիսոփայութեան բնագաւառի մարդկանց հետ, ինչպէս նաեւ առեւտրականների եւ արհեստագործների։ Այստեղ հոյակապ մշակութային կենտրոններ կան բոլոր տարիքի մարդկանց համար, սկսած մանկահասակներից։ Արժանթինացի երախան՝ ուսուցուելով այդ կենտրոններում, դառնում է ուշիմ ընթերցող, այցելու, հանդիսատես։ Կենտրոնները անվճար են, այսինքն պետութիւնը փաստացի խրախուսում է կիրթ քաղաքացու ձեւաւորումը։ Ինչպէ՞ս չսիրես այս մօտեցումը։
Մասնագիտական աճի մասին ի՞նչ կասես։
Տանգոյի դպրոց եմ յաճախում։ Այստեղից ռեժիսորները խումբ կազմեցին։ Խաղում էինք Մոլիէրի «Քաղքենին ազնուական» պիէսը։ Տարբեր թատերական խմբեր կան, պատրաստւում եմ աշխատել որեւէ մէկի հետ։
Դեռ շատ զրուցեցինք Արամի հետ, եւ ես հասկացայ, որ դուրս գալով Հայաստանից, նա յայտնուեց մի տաք ու բարի աշխարհում, որտեղ իրեն այլեւս չէր տանջում յաւերժական հայկական հարցը «Ի՞նչպէս անել եւ ո՞նց անել, որպէսզի երկիրը երկիր դառնայ եւ հայերը իրենց հանգիստ զգան իրենց երկրում»։ Նա գտաւ այդպիսի երկիր, ուր տեղ կայ նաեւ հայերի համար եւ ամէնքն այդ երկրում զգում են իրենց, ինչպէս տանը։ Ես չը հարցրեցի Արամին, վերադառնալու է նա Հայաստան թէ մնալու է Արժանթինում, որովհետեւ հասկացայ, որ նա բնաւ չի հեռացել Հայաստանից։ Հայաստանն իր մէջ է։ Իր սրտում։ Բայց նրա սրտուն բոյն դրեց նաեւ ամէնքին հարազատ Արժանթինը…
