Ապերախտութիւն չէ այլ գիտակցութիւն

Համաշ­խարհա­յին պատ­մութեան մէջ ներ­կայ ժա­մանակ­նե­րը բնու­թագրող կա­րեւո­րագոյն քա­ղաքա­կան հո­սան­քը ամ­բո­խավա­րու­թիւնն է։ Ան­ցեալին ար­հա­մար­հո­ւած ամ­բո­խավա­րու­թիւնը Խորհրդա­յին միու­թեան փլու­զումին յա­ջոր­դող ժա­մանակ­նե­րուն իշ­խող հո­սան­քը դար­ձած է։ Անոր հետ կա­պուած են ազ­գա­միջեան կռիւ­նե­րը։ Ազ­գայնա­մոլու­թիւնը նոյնպէս այդ հո­սան­քի թե­ւերուն մէջ զար­գա­ցած է եւ հետզհե­տէ կը սպառ­նայ մարդկա­յին մտքի բո­լոր զար­գա­ցումնե­րուն։ Մա­նաւանդ երկրորդ հա­մաշ­խարհա­յին պա­տերազ­մի թո­հու­բոհը ետին թո­ղած մարդկու­թիւնը որ­դեգրած էր դէ­պի հա­մերաշ­խութեան տա­նող նոր ըն­կա­լումներ։ Բայց ամ­բո­խավա­րու­թիւնը թա­ւալ գլոր բե­րաւ բո­լոր այդ հաս­կա­ցողու­թիւննե­րը եւ մարդկու­թիւնը դրաւ նոր փոր­ձանքնե­րու ծու­ղա­կին։

Այստեղ կայ զար­մա­նալի ու­րիշ երե­ւոյթ մը եւս, այս բո­լորը տե­ղի ու­նե­ցան կար­ծես դհոլ զուռնա­յի գո­ռում կո­չու­մի մը մէջ։ Փի­լիսո­փաներ կան­խա­տեսած էին այս բո­լորը, բայց կա­րելի չէր եղած կան­խա­տեսո­ւածը կան­խե­լու մի­ջոց մը գտնել։ Քա­նի, քա­նի յօ­դուած­ներ կար­դա­ցած ենք, որոնք կ՚ազ­դա­րարէին թէ նոր ժա­մանակ­նե­րուն պի­տի տի­րապե­տէ մի­քրօազ­գայնա­կանու­թիւն։ Եզր մը՝ որ այդ ու­սումնա­սիրու­թիւննե­րու մի­ջոցաւ եկաւ թա­փան­ցեց մեր բա­ռամ­թերքին։ Եւ ափ­սո­սան­քով տե­սանք թէ շատ կարճ ժա­մանա­կի մէջ հա­զիւ քա­նի մը տա­րինե­րու ըն­թացքին իրա­կանա­ցան այդ չար գու­շա­կու­թիւննե­րը։

Իրա­կանա­ցաւ՝ Հեն­թիքթը­նի «Մշա­կոյթնե­րու բա­խում» վար­կա­ծը։

Իս­կա­պէս ալ ժո­ղովուրդներ իրար կո­կոր­դը սեղ­մե­ցին մի թիզ աւե­լի հո­ղատա­րած­քի տի­րանա­լու հա­մար։ Այդ բո­լորին մէջ ոչ ոք նկա­տեց աշ­խա­տող դա­սակար­գի կեն­սա­մակար­դա­կի ան­կումը։ Բայց ի տար­բե­րու­թիւն այդ բո­լորին ան­դին գո­յացաւ խո­րիմաց նոր գի­տակ­ցութիւններ։ Գի­տակ­ցութիւններ՝ որոնք կար­ծես թէ կեան­քի կո­չուած ըլ­լա­յին այս չար ըն­թացքը խա­փանե­լու հա­մար։

Մեր ան­մի­ջական առօ­րեայի մէջ ամ­բո­խավա­րու­թեան ամե­նատե­սանե­լի օրի­նակ­նե­րէն մէկն է Շիշ­լիի նախ­կին քա­ղաքա­պետ Մուսթա­ֆա Սա­րըկիւլ։ Ան զար­մանք պատ­ֆա­ռելու աս­տի­ճան մեծ կո­րովով կ՚աշ­խա­տէր, գլուխ կը հա­նէր հսկա­յական գոր­ծեր եւ կը վա­յելէր հա­սարա­կու­թեան հա­մակ­րանքը։ Սա­կայն նոյն հա­սարա­կու­թիւնը տա­րինե­րու հո­լովոյ­թով կրցաւ ու­րիշ դի­տան­կիւնով մը տես­նել անոր գոր­ծունէու­թեան էական երե­սակը։ Այդ երե­սակը այնքան ալ հա­ճելի չթո­ւեցաւ բո­լոր անոնց, որոնք նա­խապէս կը գնա­հատէին քա­ղաքա­պետ Սա­րըկիւ­լը։ Կ՚ար­ժէ խոս­տո­վանիլ թէ մին­չեւ իր շրջա­նը մեզ հա­յերուս հա­մար քա­ղաքա­պետա­րանը պե­տական կա­ռոյց մըն էր եւ մենք հա­յերս ոչ մէկ ակնկա­լու­թիւն կրնա­յինք ու­նե­նալ այդ կա­ռոյ­ցէն։

Առա­ջին ան­գամ իր շրջա­նին է, որ քա­ղաքա­պետա­րանը օգ­նութեան փու­թաց մեր հաս­տա­տու­թիւննե­րուն։ Նպաս­տեց եկե­ղեցի­ներու վե­րանո­րոգ­ման ծախ­սե­րուն։ Մենք, որ լոկ թոյլտուու­թիւնը ան­գամ մեծ բա­րիք համա­րե­լու հա­կում ու­նէինք, առա­ջին ան­գամ իր շնոր­հիւ վա­յելե­ցինք ժո­ղովրդա­վարա­կան երկրի մը մէջ քաղ­քա­պետէ մը ակնկա­լուե­լիք զա­նազան բա­րիք­ներ։ Սա­կայն ըստ երե­ւոյ­թի ու­րիշ ար­ժա­նիք­ներ աւե­լի ծանր կշռե­ցին եւ Սա­րըկիւլ այս ընտրու­թիւննե­րուն իր ակնկա­լած չա­փով չկրցաւ վա­յելել հայ ժո­ղովուրդի աջակ­ցութիւ­նը։

Ոմանք այս երե­ւոյ­թը քիչ մըն ալ պար­տութեան հո­գեբա­նու­թեամբ պի­տի կո­չեն ապե­րախ­տութիւն։ Ես պի­տի նա­խընտրէի գոր­ծա­ծել դրա­կան ածա­կան մը, որն է քա­ղաքա­կան գի­տակ­ցութիւն։ Վեր­ջին հա­շուով հա­յը չէր յօ­ժարած մա­քիաւե­լական մեր­ձե­ցու­մի եւ նա­խընտրած էր աւե­լի լուրջ, աւե­լի զուսպ եւ հե­տեւա­բար աւե­լի պատ­շաճ եղա­նակը։ Որոշ է որ յա­ռաջի­կային նիւ­թե­րը մեզ պի­տի բե­րեն նման խորհրդածութիւններու ծրարը եւս անգամ բանալու։

[email protected]