Ani Değirmencioğlu, Franz Werfel’in soykırımdan sığındıkları Musa Dağ’da direnerek kurtuldukları Ermeni köylüleri anlattığı ve okuru her daim etkilemeyi başarmış romanı ‘Musa Dağ’da 40 Günü’nden esinlenerek hazırlanan ‘40 Jours de la Méditerranée - de Musa Dagh à Marseille’ (Akdeniz’de 40 Gün) başlıklı gezi-projenin fikir sahibi ve koordinatörü. 2011 yazında Marsilya’da denize girerken bir anda Ani’nin aklında beliren ve bu süre zarfında yakasını bırakmayan hayalini hayata geçirebilmesi dört yıl sürmüş. Dört yıl boyunca nereye giderse gitsin yanında gezdirdiği proje için Antakya ve Marsilya’ya sık sık gidip gelir olmuş, Akdeniz’in iki ucundaki bu iki şehir arasında hiç beklemediği bağlar keşfetmiş. Cécile Thuillier, François Beaune, Hervé Massard’ın da sahiplendikleri ‘Akdeniz’de 40 Gün’ projesi ile 14 Eylül’de Musa Dağ’dan yola çıkarak başlayacak ve 40 gün sürecek olan gezinin amacı, rotası ve ayrıntılarını Değirmencioğlu ile Agos için konuştuk.

Gırgır teknelerinin denizin dibinde terk edip bıraktığı kilometrelerce uzunlukta balık ağları karaya çıkararak, dipteki yaşamı kurtarmaya çalışıyorlar. Kimsenin üstlenmediği bu zorlu göreviyse hiçbir karşılık beklemeden gönüllü olarak yapıyorlar. Büyükadalı üç dalgıcı yakından tanımak için onlarla bir araya geldik.

Türkiye’nin cumhuriyet tarihinin en utanç verici sayfalarından biri olarak kabul edilen 6-7 Eylül Pogromu’na ait bugüne dek pek çok fotoğraf yayımlandı, sergilendi, basıldı. 6-7 Eylül’e dair bugüne dek sır gibi saklanan bir arşiv de kamuoyuna sunuluyor. Olaylar yaşandığında Ekümenik Patrikhane’de fotoğrafçı olarak görev yapan Dimitrios Kalumenos, 7 Eylül günü ve gecesi yağmalanan tüm Rum okul, kilise, mezarlık ve dükkânlarına giderek yaşanan vahşeti görüntüledi. Yaklaşık 1.500 fotoğraflık arşiv, halen Atina’da yaşayan, Dimitrios Kalumenos’un kızı Marina Kalumenos’un evinde bulunuyor. Görüntülerin 400’ü, 1966’da Kalumenos tarafından Yunanistan’da kitap haline getirilirken, bu kitap Türkiye’de yasaklandı. Gazeteci Serdar Korucu, yayımlanmayan fotoğrafları Türkiye’de ilk kez kitap olarak basmaya hazırlanıyor.

Benim için, 6-7 Eylül olaylarının aktif hafızası ailemden ödünç aldığım anlatılarla değil, bizzat tanık olduğum, 6-7 Eylül 2005’te olayların 50. yılını anmak vesilesiyle düzenlenen fotoğraf sergisine yapılan saldırıyla başlıyor. Sanki tarihin bambaşka bir dönemine ait, kitaplarda okuduğumuz, anılardan dinlediğimiz zihniyet, o gün orada şahlanmış, yeniden aynı öfkeyi göstermiş, aynı ‘galeyana gelmişti’. Yüzleşilmesi beklenen tarih bizimleydi, yanıbaşımızdaydı;

en 6-7 Eylül’ün şiddetini kısıtlı olarak, 1964-74 ve yoğunlukla 1964-66 yılları arasındaki baskıcı ve saldırgan ortamı ise yakından yaşadım. Bu ortamı, aldıkları emirlerle yaratan, o devrin güdümlü basın organlarıydı. “Kopsi kefali, valto sto cuvali” (Kes kafayı, koy çuvala) tehditleri her gün gündemdeydi.

Yurttaşlık ve etnik kimliğin bu kadar dar bir kapsamda algılanması ülkemizin gayrimüslim topluluklarının tamamı için büyük bir felaket halini almıştır. 6-7 Eylül’de en çok zararı Rumlar görmüş olabilir, ama saldırgan kitle, Ermeni ve Yahudi hemşerilerimizi de hedef almıştı.

Την νύχτα εκείνη του πογκρόμ την έζησα πριν ακόμα αγγίξω τα 16 μου χρόνια. Την κουβαλάω μέσα μου 60 ολόκληρα χρόνια και προσπαθώ ακόμα να αποτοξινωθώ από το φαρμάκι που έσταξε μέσα μου.

O pogrom gecesini, daha 16’sına basmadan yaşamış biri olarak, 60 senedir içimde taşıyor, beni zehirleyen etkilerinden kurtulma çabasını hâlâ sürdürüyorum.

Ermeni okullarının bu yıl eğitim sezonuna ne gibi yeniliklerle girdiğini aktardığımız yazı dizisinde Dadyan ve Karagözyan okullarında başlayan Google Okulu uygulaması dikkat çekmişti. Ermeni okullarında pek yaygın olmayan uygulamanın özelliklerini, ‘Google Okulu’ olan Dadyan Okulu’nun öğretmenlerinden Sibel Arpacık’a sorduk. Konu üzerine bir yıllık eğitim alan Arpacık, okuldaki diğer öğretmenlere eğitimler veriyor ve uygulamanın koordinatörlüğünü yürütüyor.

Elazığ’da bulunan tarihi Khulvenk Kilisesi, yıkılmanın eşiğinde.

Soykırımın yarattığı travma insanların genetiğini değiştirebiliyor. Bir insanın yaşadığı tecrübelerin sonraki kuşakların genlerini etkilediği artık bir gerçek…

1974 Kıbrıs Harekâtı sonrasında adadan kaçırılan sanat eserleri ve değerli antika eşyaların, asıl sahiplerine iade edilmesi bekleniyor.