Զահրատին կատուները

սեւան տէյիրմենճեան

Հայ գրականութեան մէջ ցաւօք սրտի սահմանափակ նիւթեր միայն կ՚արժանան յատուկ հաւաքածոներ կազմելու, ընտրանիներու մաս դառնալու բախտին։ Հայրենասիրական բանաստեղծութիւններ կամ Երեւանին ձօնուած գրութիւններ շատ անգամ եկած են խմբուելու կողքի մը տակ, շատ-շատ տարբեր հեղինակներու սիրային բանաստեղծութիւնները կամ հայ կանանց բարեմասնութիւնները գովերգող տողերը գիրքով մը հրամցուած են ընթերցողներուն, որոնք անշուշտ պատշաճ ուշադրութեան արժանացուցած են միշտ տուեալ հատորը։ Այս իմաստով հետաքրքրական նախաձեռնութիւն մըն է որ «Արաս» կը հրամցնէ գրասէր հանրութեան՝ կողքի մը տակ հաւաքելով բանաստեղծի մը՝ Զահրատի, այն բանաստեղծութիւնները, որոնց մէջ կատուներ կը շրջին, որոնք ուղղակիօրէն նուիրուած են կատուներուն։

Գրականութեան պատմութեան նետուած հարեւանցի ակնարկ մը իսկ բաւարար է ըսելու համար, թէ շարադրական նման հաւաքածոյ մը կազմելու նպատակով խմբագիրներ պիտի չկարենային գտնել աւելի յարմար այլ կերպար մը, քան կատուն։ Հայ գրականութեան մէջ Եղիա Տէմիրճիպաշեանն էր թերեւս առաջինը, որ «Կատուի Մը Յուշագիրքէն» շարքով առօրեայ կեանք վերլուծած է ԺԹ դարու երկրորդ կիսուն։ Ակամայ Եղիային քով դրուող այլ հեղինակ մը՝ Տիրան Չրաքեան, Ինտրա, նոյնպէս, ո՛չ միայն բանաստեղծութիւններ գրած է կատուներու մասին («Կատուն», «Դրացի Կատուն»), նաեւ որպէս գծանկարիչ՝ սեւ մատիտով գողտրիկ, շատ սիրուն գծագրութիւն մըն ալ ունի՝ «Դրացի Կատու»ին համար։ Վերջին օրերուն պատահաբար յայտնաբերեցի նաեւ Վահան Թէքէեանէ յուշ մը՝ «Սեւ Կատու»ն, ուր ան կը պատմէ դրուագ մը իր համպուրկեան կեանքէն։ Վստահաբար, քիչ մը աւելի մանրազննող հայեացք մը աւելին պիտի գտնէ, ինչպէս «Կատուի Դրախտը», Վահան Տէրեանէն։

Ո՛չ միայն հայ, նաեւ Պոլսոյ բնակիչ թուրք հեղինակներ ալ կատուն գովերգած կամ զայն կերպաւորած են իրենց ստեղծագործութիւններուն մէջ՝ Հալիտ Զիյայէն մինչեւ Կիւնտիւզ Վասսաֆ եւ դեռ շատ-շատեր։ Մեր քաղաքի բնակիչներուն սիրելի այս անասունը, ինչպէս փողոցներուն մէջ, այնպէս ալ գրականութեան էջերուն վրայ անարգել կը շրջի՝ միշտ դառնալով համակրանքի ու սիրոյ առարկայ մը։

Հետեւաբար պատահական չեմ համարեր Զահրատի բանաստեղծութիւններով կազմուած այս հատորը, ուր ի մի բերուած են ո՛չ միայն Զահրատի կատուներով լեցուն քերթուածները, այլ նաեւ իր գծագրութիւնները (որոնց մասին պիտի խօսիմ քիչ անց, անջատաբար)։ Զահրատի քերթողութեան շատ անգամ քօղարկուած, ոչ պոռոտ, լուռ իմաստութիւնը կամ այնտեղ ծածկուած երգիծանքը համահունչ կ՚ընթանայ կատուի մը անձայն, նոյնիսկ խորհրդաւոր բնոյթին հետ։ Պէտք չէ ըսել, թէ աշխարհագրութիւնը էական չէ տաղանդին համար, թէ ամէնուր ան կը յայտնուի այսպէս կամ այնպէս. Զահրատ բաւական պիտի չդժուարանա՞ր արդեօք արտայայտելու իր չարաճճի իմաստութիւնը եթէ ապրէր քաղաքի մը մէջ, ուր կատուներ չեն շրջիր փողոցներուն մէջ։ «Հաճը Պէքիր»ին կատուն՝ Փիչոնը օրինակ, կամ Մայմունը, որ կապիկ մը չէ, այլ տան դեղնաչեայ սեւ փիսիկը, Վէլասքեզը, սամաթիացի Ժօն տ՚Օրը, ինչպէս նաեւ փողոցային կամ ազնուական, վերացական կամ շօշափելի պատահական կատուներ, որոնք իրենց ետին երբեմն մարդկային կերպարներ կը քօղարկեն, անձնաւորուած, ուղղակի ինքնութիւն շահած են, այնքան որ զիրենք կրնանք վերլուծել, որպէս օրինակ ցոյց տալ այլոց։

Յովհաննէս Շաշքալն է այս հատորին թարգմանիչը, ինչպէս որ էր Զահրատի թրքերէնով հրատարակուած նախորդ հատորներունը։ Տաղանդաշատ երգիծանկարիչը իրմէ բաներ մը գտած ըլլալու է վստահաբար Զահրատին մէջ եւ իրեն համար Զահրատ թարգմանելը ո՛չ թէ արհեստավարժ զբաղում մըն է ըստ երեւոյթին, այլ քերթողական ստեղծագործ աշխատանքին բերուած զուգակցութիւն մը, բանաստեղծի արտադրելու հոլովոյթին բերուած անմիջական մասնակցութիւն։ Երգիծանկարիչը բանաստեղծին հարազատացնող յաւելեալ միջոց մըն ալ կը յայտնուի այս գիրքով. նկարիչ Զահրատը։ Թերեւս սխալ չըլլայ կոչել կատուանկարիչ (այնպէս ինչպէս ծովանկարիչ մըն է Այվազովսքի)։ Նկարիչ Զահրատը յայտնութիւն մըն էր անշուշտ. երգիծանկարողի տարրեր ալ ունի երբեմն Ի դարու արդիապաշտ նկարչութեան շրջանակն իսկ քերող բանաստեղծին նկարելու արուեստը։ «Հետաքրքրական է որ, բացի առաջին շրջանի նկարներէն, բոլոր գծագրումներուն մէջ որդեգրած է վերացապաշտ կամ խորանարդապաշտ/երկրաչափական ոճ մը... Սկսնակի գիծ մը չէ իրը, այլ ընդհակառակը՝ անանտեսանելի տաղանդով մը ձեռք բերած է գծանկարչական-գաղափարական իւրայատուկ ոճ մը. հետեւաբար կարելի է ըսել, թէ Զահրատ լաւ կամ գէշ պատրատուած էր, ժամանակի ընթացքին գծագրելու զբաղմունքը շարունակած ու ինքզինք զարգացուցած էր», ինչպէս կը գրէ Շաշքալ՝ գրքին յառաջաբանին մէջ՝ նշելով, թէ «որպէս բանաստեղծ ձեռք բերած արտակարգ յաջողութիւնը ստուեր ածած է նկարելու տաղանդին եւ ան կամաց-կամաց հեռացած է նկարելէ», թերեւս։

Ուրեմն «Արաս»ի ընթերցողներուն մատուցած գիրքը ո՛չ միայն Զահրատի բանաստեղծութիւնները կը հրամցնէ մեզի՝ հայերէն բնագրով ու թրքերէն թարգմանութեամբ, այլ առիթ կու տայ յայտնաբերելու նաեւ նկարիչ, կատուանկարի՛չ Զահրատը, որ կարիք չունի թարգմանուելու, այլ միայն հաճելիօրէն դիտուելու։

Մեծահասակներուն ու պատանիներուն անպայման յանձնարարելի այս հրատարակութիւնը մաղթենք որ դառնայ առաջին քայլ մը նաեւ «Արաս»ին համար՝ կազմելու նման այլ ընտրանիներ՝ նուիրուած, ըսենք, Իշխանաց կղզիներուն, Սկիւտարին կամ ծովուն...

«Կատուներ»
Զահրատ
Պոլիս, Մայիս 2017
թարգմանեց՝ Յովհաննէս Շաշքալ
«Արաս» հրատարակչութիւն
96 էջ

Abone Ol!

Agos'a abone olarak destek olabilirsiniz. Abone ol, hediye et, askıya abonelik bırak.