Զատիկ
ՕՔՍԱՆԱ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ
Ուրբաթ է , Աւագ շաբաթուայ ուրբաթ օրը՝ Յուդի, Ութի, Յուդայի ուրբաթը։ Այդ օրը խաչուեց Քրիստոսը, ուստի սուգ օր է, նաեւ՝ կիրակի, այսինքն՝ զանազան աշխատանքներէն հրաժարուելու օր։
Առաւօտ կանուխ՝ դեռ արեւը չծագած, հայ դարբինները, լռութեան ուխտ պահելով, կու գային իրենց արհեստանոցները եւ կը պատրաստէին ուրբաթաթուրը եւ կը բաժնէին բնակիչներուն։ Դարբնոցում նրանք կը խփէին զնդանին, որմէ ուժգին ձայներ կ՚ելնէր։
Գիտէ՞ք՝ ինչու այս ամէնը կ՚ընէին։ Կը յիշէ՞ք արդեօք Արտաւազդ թագաւորին, ում քաջքերը Մասիսի փէշերի խորքերում շղթայեցին։ Ահա այդ շղթաները ամրացնելու համար զնդանին կը հարուածեն դարբինները եւ ոսկերիչների հետ միասին կը վաճառէին ութբաթաթուր հմայիլները՝ փոքրիկ ականջօղեր, մատանիներ, ապարանջաններ։
Կը հաւատային թէ ուրբաթաթրերը կը պաշտպանեն չար աչքից, եւ մայրերը այն կամրացնէին իրենց մանչերի հագուստին, կը դնէին օրօրոցների մէջը։ Կանայք նոյնպէս ուրբաթաթուր կը պատրաստէին, աւելի ճիշդ՝ կը գործէին երեխանց հագուստի վրայ։
Ջաւախքում եւ Լոռիում դարբինները ուրբաթաթրերը գիշերը կը պատրաստէին՝ մէկ ոտքի վրայ կանգնած եւ ամբողջովին լուռ։ Կը պատրաստէին եօթ ամրոցէն բերուած երկաթից։ Այնուհետեւ նոյնպէս լուռ կը վաճառէին դրանք եկեղեցու բակում։
Տղամարդիկ քանի մը ակօս վար պիտի ընէին։ Ինչպէս կանանց ասեղնագործած ուրբաթաթուրը, այնպէս ալ վար անելը նպատակ ունէր ցաւ պատճառել Յուդային, ով մատնել էր Քրիստոսին։
Նոյն նպատակը հետապնդելով՝ ոմանք ձու կը ներկէին, որպէսզի «աչքերը տրաքի», Մուշում հօտաղները դաշտում սուր փայտերով գետինը կը փորէին, որպէսզի Յուդայի աչքերը ծակեն։
Հինգշաբթի լոյս ուրբաթ գիշերը չորս մեխ կը շինէին եւ կը պահէին մինչ կանաչ կիրակի։ Այնժամ մի ուլ մատաղ կ՚ընէին եւ ոսկորները մորթու մէջ կը փաթաթէին։ Այդպէս կը թաղէին եւ մեխերը վրայից կը խփէին, որ կարկուտ չգար։ Նոյն բանի համար կանայք մինչ Համբարձում ամէն երկուշաբթի «կիրակի» կը պահէին։
Ուրբաթ գիշերը եկեղեցում կը մնային՝ սգոյ ու տառապանքի մթնոլորտում, աղօթքների ու վշտակցման մէջ։
Կը բացուէր շաբաթ օրը, կը փակուէր Մեծ Պասը։ Տանտիկինները մեծ խանդավառութեամբ կը մեռցնէին Ակլատիզ Պաս պապին։ Սոխուկը, որ Խուլուճիկ կանուանէին, մածնի մէջ կը թաթախէին եւ կը նետէին տանիքը։ Կը հաւատային որ այն թեւ ու մկան կ՚առնէր եւ թռչուն դարձած կը թռչէր կու գնար՝ գալ տարի վերադառնալու խոստումով։
Ձմեռն անցաւ, գարունը եկաւ,
Պասը գնաց, Ուտիսն եկաւ,
Քաշուի, կորի, Զատիկն եկաւ։
Կը սկսէին Զատիկի նախապատրաստական աշխատանքները, կը մաքրուէր բնակարանը, տան անկողինը, տունը, գոմը, կարմիր կը ներկէին եւ կը զարդանախշէին հարիւրաւոր ձուեր, որոնցով Զատիկին պիտի այլեւայլ խաղ-մրցոյթներ խաղային, խնամոնց հիւրասիրէին եւ անուշ անէին։
Պարտադիր էր Զատկի մատաղը՝ ախառը, որ ամբողջ համայնքը մի մարդ եղած եզ մը կամ քանի մը ոչխար կը գնէին ու մատաղ կ՚ընէին՝ «հայ քրիստոնեն պտի ծեգելահան ախառի մսով բերան բաց անի»։
Կը հաւաքուէին դաշտերում, կը խաղային, կ՚երգէին, նոր երգ ու պար կը յօրինէին, գուշակութիւններ կ՚ընէին…
Երեկոյեան կը մասնակցէին պատարագին եւ տուն շտապելով բոլորին կ՚աւետէին՝ Քրիստոս հարեաւ ի մեռելոց – Օրհնեալ է յարութիւն Քրիստոսի։
