Yüzleri değil ruhları ölümsüzleştirdi

JULİA KÜTNAROĞLU
[email protected]

TUĞBA ESEN
[email protected]

20. yüzyılın en iyi portre fotoğrafçılarından biri olarak kabul edilen, 2002 yılında yaşama veda eden Yousuf Karsh’ın yapıtlarından bir seçki, 22 Ekim’e kadar Londra’daki Beetles+Huxley galerisinde sergileniyor. Sanatçının 30 yıl aradan sonra Londra’da açılan ilk kapsamlı sergisi, fotoğrafçının portföyünden, seyir zevki yüksek bir kesit sunuyor. 

Kanadalı Ermeni fotoğrafçı Yousuf Karsh 1908’de Mardin’de doğdu. Ermeni Soykırımı’nda akrabalarını kaybeden, kız kardeşi sürgünler sırasında açlıktan ölen Karsh, 1921’de ailesiyle birlikte Suriye’ye gitti. O henüz 16 yaşındayken, Kanada’nın Quebec şehrinde yaşayan amcası ailesine bir mektup yazarak, işlettiği fotoğraf stüdyosunda yardıma ihtiyacı olduğunu söyledi. Bunun üzerine, Karsh, 29 gün süren bir yolculuğun ardından Kanada’ya vardı. Yeğenindeki yeteneği fark eden George Nakash, bir süre sonra onu Boston’a göndererek Amerikalı portre fotoğrafçısı John Garo’nun ellerine bıraktı. Burada bir taraftan portre fotoğrafçılığı konusunda kendini geliştiren Karsh, bir taraftan da usta ressamların ışığı ve perspektifi kullanma yöntemlerini inceledi. Aynı dönemde bir tiyatro ekibine katıldı; teatral ışıklandırmanın da inceliklerini öğrendi. Fotoğraflarındaki dramatik etkiyi artırmaya yönelik olarak, ışığı etkili ve stratejik bir biçimde kullanmaya başladı.

Sonraki yıllarda Kanada’ya dönen ve bir süre Ottawa’da John Powis’le çalışan sanatçı, Powis’in 1933’te emekli olmasının ardından, kendisine bıraktığı fotoğraf stüdyosunda çalışmalarına devam etti. 1936’da ilk kişisel sergisini açtı.

Soykırım’dan kaçmak için çıktığı yolda Kanada’ya ulaşan, 20. yüzyılın ünlü yüzlerini ikonik imgelere dönüştüren, ismi Merkür gezegenindeki bir kraterde yaşayan, Ermeni bir fotoğrafçı... Bugünlerde, Yousuf Karsh’ın yaklaşık 60 yıllık kariyeri boyunca çektiği portre fotoğraflarından oluşan bir seçki, Londra’daki Beetles+Huxley galerisinde sergileniyor. Karsh’ın fotoğraflarını yeniden gündeme taşıyan bu sergi vesilesiyle, sanatçının hayatını ve çalışmalarını inceliyoruz.

Ottawa’da çalışırken, Kanada Başbakanı Mackenzie King’in dikkatini çeken ve şehre gelen liderleri fotoğraflamak üzere görevlendirilen Karsh’ın 1941’de çektiği Winston Churchill portresi, kariyerinde kırılma noktası oldu. Dünyanın en çok kullanılan fotoğraflarından biri olduğu söylenen bu portre, hâlâ İngiltere’deki 5 pound’luk banknotların üzerinde duruyor.

“Her insanın içinde bir sır saklıdır”

Karsh’ın kariyeri boyunca fotoğrafladığı 15 bini aşkın kişi arasında siyasi liderler, sanatçılar, bilim insanları, oyuncular, yazarlar var. “Her kadın ve erkeğin içinde bir sır saklıdır ve bir fotoğrafçı olarak benim görevim –becerebilirsem– bunu ortaya çıkarmaktır” diyen sanatçı, objektifi aracılığıyla Winston Churchill, Ernest Hemingway, Fidel Cast-ro, Audrey Hepburn, Albert Einstein, Pablo Picasso, Walt Disney ve Martin Luther King gibi pek çok kişinin ‘maskesini indirmeyi’ başardı. Söz konusu ‘sır’rı ortaya çıkarırken, öznelerini önce bol bol gözlemledi, tanımaya gayret etti ve kendilerini rahat hissedecekleri bir çevrede ve alışık oldukları bir düzen içinde fotoğrafladı. Çektiği portrelerin çoğunda insanların yalnızca yüzlerine değil, ellerine de yer verdi. Onların kamuya mal olmuş yönleriyle birlikte karakterlerini de yansıtan, ince ayrıntılarla dolu bu fotoğraflarda, söz konusu hayatlara tek bir kareyle âdeta nokta atışı yaptı.

Sanatçı, 1946’da yayımladığı ‘Faces of Destiny’ (Kaderin Yüzleri) adlı kitapta portrelerini bir araya getirdi. 2002’de yayımlanan, kendisinin de yer aldığı ‘Who’s Who’ (Kim Kimdir) ansiklopedisindeki 100 kişinin 51’ini fotoğrafı ona aitti. 2002 yılında Boston’da hayatını kaybeden Karsh, portrelerindeki özgün ışıklandırma teknikleriyle genç fotoğrafçılara özgür bir bakış açısı bıraktı. Ölümünün ardından, 2005 yılında, genç fotoğrafçılara burs sağlamak amacıyla kendisi ve kardeşi Malak Karsh adına ‘Karsh Ödülü’ tesis edildi. 2015’te ismi Merkür gezegenindeki bir kratere verilen Yousuf Karsh’ın fotoğrafları Kanada Ulusal Galerisi, New York Metropolitan Müzesi, Mondern Sanat Müzesi (MoMA), Londra Ulusal Port-re Galerisi gibi seçkin müze ve kurumların daimi koleksiyonlarında yer alıyor.